Galiza está de moda: nova iconografía galega

A bandeira, o himno e o escudo galegos son oficialmente os símbolos da Galiza, elementos que nos representan e nos identifican como pobo ante o mundo. Así e todo, e grazas á creatividade de artistas desta terra, hoxe en día a iconografía que identifica o país vai tamén alén da simboloxía oficial, transformando a través da retranca elementos noutrora inocuos –como poden ser os xa coñecidos internacionalmente pementos de Padrón, os toxos que medran e abundan nos nosos montes ou as racións de polbo que se serven tradicionalmente nas feiras– en verdadeiras referencias da Galiza. Creadoras e creadores galegos axudaron a que a obra de Rosalía de Castro traspasara o mundo literario ou que o ideario de Afonso Daniel Rodríguez Castelao non ficara –só– no ámbito político, unha reivindicación que os nosos e as nosas artistas trasladaron tamén ao mundo da moda. Símbolos "clásicos" como a serea de Castelao ou os cravos da revolución portuguesa fican renovados con deseños actuais, e nova iconografía galega xorde nos postos de artesanía das feiras da Galiza. Vinte anos pasaron xa desde que Rei Zentolo levou a feiras e festivais as súas camisetas con deseños retranqueiros que acabaron por guiar o camiño para favorecer unha explosión de marcas que teñen o orgullo de ser galegas como bandeira. Durante estes vinte anos de travesía de Rei Zentolo –recollidos no libro Antes molabamos máis (Galaxia, 2023)– a mítica camisola de 'Somos unha ración' e a xa emblemática Rosalía de Castro warholiana deron paso á aparición de infinidade de deseños baseados na simboloxía galega. Así pois, a Galiza, cos seus emblemas de vello e os seus símbolos de novo, está de moda. É difícil ir a un festival galego e non ver ninguén cunha camisola ou un suadoiro de Acontravento. Unha marca inspirada "nas nosas raíces" que se fixo un oco nos armarios de boa parte das galegas e dos galegos. Acontravento nace na Guarda (Baixo Miño), e nótase. Deseños con áncoras, mariñeiros que navegan contra vento e maré e sen medo a naufragar están presentes en deseños modernos e actuais. Mais no seu catálogo tamén está Rosalía de Castro 'ao David Bowie' ou o seu poema 'A xustiza pola man'. "Con cada prenda queremos compartir o apego que sentimos polo noso", afirma a Sermos Galiza Daniel Portela Macua, un dos creadores de Acontravento, proxecto que ten a reivindicación da simboloxía galega como sinal de identidade. Cuns deseños que vinculan o local co global, Acontravento trata de reivindicar a identidade galega dunha maneira "actual e contemporánea". "Sempre do lado da nosa xente e comprometidos coas causas sociais", como a defensa do territorio, o feminismo, a defensa dos dereitos LGBT ou a loita da clase traballadora. "Considero que os emblemas da Galiza sempre 'estiveron de moda', xa que a maioría das galegas identifícanse coa nosa cultura e identidade e non renegan dela. O problema é que na moda, coma noutros sectores, non había unha oferta que cubrise certo tipo de público, o cal carecía de propostas dirixidas a eles", explica Macua. Acontravento –con inspiración "literaria, musical e política"– nace en contraposición a outras marcas que "estaban traballando moi ben pero limitadas a un tipo de deseño concreto, centrado principalmente en cuestións de humor ou costumistas". A da Guarda cubriu así un dos ocos que existía no sector, "permitindo a moita xente que antes non o facía, vestir prendas de inspiración galega". A marca tamén é coñecida polas súas colaboracións co equipo de Pruden Tattoo, referentes no deseño e no mundo da tatuaxe en toda Europa. "As colaboracións con Pruden Tattoo foron froito de factores tanto persoais como profesionais", explica Macua. Dúas "coincidencias" desembocaron nunha das creacións téxtiles de máis éxito dos últimos anos na moda galega. Por un lado, Macua e Anxo Varela –integrante de Pruden Tatto xunto con Lúa Carballo– coincidiron estudando na Facultade de Historia da Universidade de Santiago de Compostela; e, por outro lado, ambos os dous "rematamos traballando en dous sectores estritamente ligados: a moda e o deseño, e desenvolvendo ideas inspiradas en diferentes dimensións e artistas da nosa terra". Naceron así, desde 2020, tres coleccións "cunha moi boa acollida entre o público". Os de Pruden traen á actualidade deseños inspirados nas "cousas" de Castelao e na obra de Luís Seoane. Así, nas camisolas de Acontravento podemos atopar un Castelao recitando o Alba de Groria, un pobo salvándose a si mesmo ou un que canta para non morrer nunca. O característico deseño da "serea de Castelao", a proposta de escudo da Galiza ideada polo político galego nos tempos da república, e con inspiración na portada da revista Nós, é símbolo inconfundíbel desta marca do Baixo Miño. Este deseño ideado por Castelao é recoñecido na actualidade como un dos símbolos nacionais da Galiza, e é ademais un dos motivos recorrentes nos deseños dos e das artistas galegas, moitas das veces acompañados ou inspirados en motivos presentes na portada do número 139-144 da revista Nós, o derradeiro que editou Ánxel Casal. A portada desta publicación, que non chegou a ser distribuída como consecuencia do golpe de Estado de xullo de 1936, está presente tamén nesta 'nova moda galega' adobiada cun toque de cor, tanto no caso da versión de Acontravento, como nas versións doutras deseñadoras que tamén botaron man de Nós, como é Pampillo Store. Confluír da terra e do mar Detrás de Pampillo Store está Teresa Pérez –coñecida artisticamente como Theresa P. Lousame–, unha comunicadora audiovisual que, empurrada pola pandemia da Covid-19 que chegou no ano 2020, botou a xestionar a súa propia tenda dixital na que comercializa cuncas, láminas, crachás... Todo da súa autoría, e todo inspirado na tradición mariñeira e agrícola da Galiza. Os faros de cabo Vilán, en Camariñas (Terra de Soneira), o de cabo Fisterra ou o faro Grande de Mera, en Oleiros (comarca da Coruña), as redeiras, piares fundamentais no mundo do mar. Os hórreos e os sancosmeiros -sombreiros tradicionais de palla trenzada, prezado nos labores do agro e de fabricación artesanal en Outes (comarca de Noia) e Mazaricos (comarca de Xallas)-, as fouces e os carros, os lavadoiros representados como espazo de sororidade entre lavandeiras e parte fundamental do patrimonio etnográfico da Galiza... Todos estes elementos aparecen nos deseños da Pampillo Store, mais non faltan retratos como o de Rosalía de Castro ou Daniel Rodríguez Castelao, persoeiros referentes do país. Tamén están Manuel Antonio, Elisa e Marcela, as Marías de Compostela ou Eduardo Blanco Amor. Mais as figuras da historia da Galiza son tamén elemento repetitivo no portafolio das e dos artistas galegos actuais. Así, non só Acontravento e Pampillo contan con deseños, por exemplo, inspirados en Rosalía de Castro. Tamén María Viqueira, 'Viki Rivadulla', ou o estudo creativo Xiralúa, coñecido polos seus deseños de estilo característico e inspirados nas figuras clásicas da literatura galega –Rosalía, Castelao, Álvaro Cunqueiro, Manuel Antonio, as Irmandades da Fala...–, así como doutros elementos procedentes da cultura e do patrimonio do país. Nova iconografía É característico e totalmente inconfundíbel o estilo de Deica! Creacións. De inspiración confesa na cultura galega, a obra gráfica que Deica! reproduce en camisolas, colgantes, broches, brincos ou bolsos é xa unha icona da moda 'made in Galiza'. "Hoxe en día estamos acostumadas a que haxa moitos proxectos que xiran arredor da cultura galega, pero hai dez anos, cando nace Deica! pensamos que era unha necesidade pór en valor elementos da nosa cultura buscando crear nova iconografía", explica a Sermos Galiza Iria Ribadomar, unha das persoas que están detrás deste proxecto. "Consideramos que resignificando elementos da vida cotiá, achegando a nosa cultura, valoraramos máis esa bagaxe máis tradicional á que non lle dabamos máis importancia", di Ribadomar, incidindo en que non buscan "vender Galiza" nin facer "un Galiza 'washing', como acontece co feminismo ou coa ecoloxía". "Son moi crítica co capitalismo e co consumismo e desde o comezo deste proxecto sempre cuestionei se o que aportaba á bagaxe cultural da Galiza era máis do rédito que eu me nutría del", engade. No catálogo de Deica! Creacións, en activo desde o ano 2013, atoparemos elementos evocativos do mar e da terra da Galiza, con forte representación das mulleres: as labregas, as mariscadoras, as gaiteiras, as pandeireteiras, as costureiras... E como non, tamén a súa propia versión de Rosalía de Castro. Mais se hai unha figura 100% Deica! é a "serea" de Castelao, "ao seu xeito": ataviada co clásico mandil de cadros e armada cunha fouce, un escudo e unhas botas de goma. "Castelao para min é un referente, pois a súa filosofía foi a que me levou a pensar que a ilustración pode ser unha ferramenta de transformación social, polo que sempre estivo presente no meu proxecto", explica a creadora de Deica! Porén, Ribadomar explica que nunca quixo apropiarse do deseño de Castelao "nin facer unha apropiación comercial dela", por iso xorde a súa versión. "Para min a serea, aínda entendendo o contexto histórico, estaba nun papel inactivo, suxeitando o escudo, sen defenderse. Eu quería que tivese un papel activo, de loitadora", explica. "As mulleres na política, na loita, na vida, teñen que ter un papel activo para defender as súas loitas", engade. A serea de Deica!, personificada nunha muller traballadora para desmitificar a idea "de que ten que vir alguén de arriba a salvarnos", non porta o lema "Denantes mortos que escravos" porque, segundo defende Ribadomar, "é moi heroico, pero coido que podemos conseguir máis cousas estando vivas que mortas". "E vendo o que pasa coas mulleres, que nos matan precisamente por non querer ser escravas, tivo mais sentido retiralo", aclara. Fica claro así que, en versión clásica ou anovada, a cultura galega está de moda. A serea de Castelao A "serea de Castelao", proposta de bandeira que o político nacionalista elaborou, no contexto do réxime republicano, e que supuña substituír o escudo por outro "representativo tanto da nosa historia como da alianza entre as clases traballadoras do país, recorrendo a unha simboloxía que lembre a grandeza espiritual e social da Galiza" é, na actualidade, un elemento reiterativo na moda galega, tanto na súa versión clásica, como naquelas "reinterpretadas". Para Castelao, esta simboloxía non podía ser outra que unha serea, "símbolo mariñeiro para falar dos horizontes atlánticos", portando un escudo cunha fouce de ouro sobre fondo azul e unha estrela vermella "como emblemas de traballo e liberdade", acompañados da frase "Denantes mortos que escravos", representativa tanto da nosa historia como da alianza entre as clases traballadoras do país.