Fisterra, anuario de relatos

Son múltiples as iniciativas literarias que ano tras ano enchen os andeis das librarías do país. De cando en vez xorden algunhas novidosas que procuran deixar para o futuro a pegada de autoras e autores a modo de escolma, case sempre de obra xa publicada e, na maior parte dos casos, tendo como xénero expresivo a poesía. En xuño deste ano saltou a sorpresa, aínda que en certos ámbitos relacionados coa escrita circulaba desde había meses certa información ao redor dun novo proxecto que abranguería a ducias de creadoras e creadores contemporáneos. Desde a asociación Amigos do Libro Galego/ Artes e Letras estaban a organizar unha serie de publicacións de relatos orixinais convidando a un gran conxunto de escritoras e escritoras da Galiza. Un dos seus responsábeis, o xornalista ourensán Xosé Manuel del Caño, contaba cun campo de cultivo previo para realizar un proxecto destas características: coñecía de primeira man a maior parte das plumas que serían convidadas após décadas de relacións como consecuencia da súa profesión. Partindo de Celanova, o centro xeográfico das letras "Nacín a sete quilómetros de Celanova e coido que ese lugar marcou o meu carácter e a miña personalidade", explica Del Caño en conversa con Sermos Galiza. Dese municipio son tamén escritores como Curros Enríquez ou Celso Emilio Ferreiro. Outros, como é o caso de Xosé Luís Méndez Ferrín, proceden dese concello por vía familiar. "Xunto con Ourense, Rianxo e Padrón podemos dicir que Celanova é unha das vilas literarias da Galiza", conclúe Del Caño. Todo ese peso literario foi o que callou vital e profesionalmente no seu labor ao longo dos anos permitíndolle participar en varios proxectos afíns ás letras e coñecer persoalmente, até chegar á amizade nalgúns casos, autoras e autores contemporáneos. A literatura e Celanova déronse a man nun dos seus primeiros traballos que realizou para varios xornais denunciando o estado de abandono da antiga casa de Curros Enríquez. "Estaba en ruínas e planteime alí cunha cámara de fotos, para facer unha reportaxe gráfica que logo puxen a disposición da prensa", recorda. Daquela, tamén colaborou na súa recuperación participando en numerosas iniciativas que consistiron en instalar monumentos, editar publicacións e organizar actos conmemorativos. Neses mesmos anos colocouse o monumento a Celso Emilio Ferreiro, feito por Acisclo Manzano, diante do instituto de Celanova; publicouse o libro Voz e Voto. Homenaxe a Celso Emilio Ferreiro no X Aniversario do seu Pasamento, coa colaboración de setenta autores; e creouse o Premio Celanova, Casa dos Poetas, que se falla no mes de marzo, na data da morte de Manuel Curros Enríquez e entrégase a finais de agosto, no aniversario do pasamento de Celso Emilio Ferreiro. Sobre a recuperación da casa natal do autor de Aires d'a miña terra, lembra que se fixo realidade "tras unha loita titánica e con moitos problemas para conseguir convertela, até hoxe, en museo". Pouco antes recuperárase o padroado coa documentación que tiña o que fora alcalde de Celanova entre 1979 e 1983, Gregorio Álvarez Medela, que sinalaban á Unión Ourensá da Habana como propietaria da maior parte do inmóbel. Alén diso, nas mesmas datas, Del Caño, xunto a Manuel Díaz, creara a revista Follas Secas dedicada á literatura. Entre 1980 e 1982 pasaron polas súas páxinas figuras como Xosé Luís Méndez Ferrín, Uxío Novoneira, Ricardo Carvalho Calero, Manuel María, Antón Tovar, Basilio Lousada ou Margarita Ledo Andión. As súas capas non desmerecían o contido. Nelas participaron artistas como Virxilio, Xaime Quessada, Manuel Colmeiro, Xosé Otero Abeledo "Laxeiro", Reimundo Patiño, Acisclo Manzano, Manuel Buciños, Prego de Oliver ou Faide. Libros de conversas A relación con escritoras e escritores afianzouse e algunhas das súas entrevistas tomaron forma de libro como foi Conversas con Manuel María (Galaxia, 1990). "Daquela comecei a publicar varios traballos co mesmo formato dedicados a deixar por escrito as vivencias da intelectualidade literaria do país", indica Del Caño. O seu seguinte traballo debía ser dedicado a Xaquín Lorenzo Fernández "Xocas" mais faleceu días antes de ter lugar a entrevista. "Iso supuxo unha contrariedade grande, ao ter a sensación de que a morte dun vello intelectual galego, sen deixar testemuña, pode producir danos similares ao incendio dunha valiosa biblioteca. E de aí para diante, como se se tratase dun rescate, foron saíndo os libros con Antón Tovar, Alfonso S. Palomares, Méndez Ferrín, Carlos G. Reigosa, Xaime Quessada, Alfredo Conde e Isaac Díaz Pardo, entre outros", relata o xornalista ourensán. O proxecto dun anuario de relato curto Durante moitos anos Xosé Manuel del Caño tivo na mente a idea de realizar un anuario dedicado ao relato curto galego. A falta de tempo foi adiando a súa realización até a súa xubilación, en decembro de 2020. Malia as "ausencias forzadas" e os "baleiros que nada nin ninguén pode substituír" puxo en marcha a iniciativa de constituír, xunto a Manuel Pato e Manuel Vázquez a asociación Amigos do Libro Galego /Artes e letras, con varias liñas de actuación. A primeira delas foi, precisamente a publicación do arelado anuario. Ediciones Linteo, que dirixe o profesor Manuel Ramos, asumiu o reto de publicar o primeiro volume, Fisterra. Relato curto en Galicia. Conta coa participación de corenta escritoras e escritores con moitas das primeiras firmas da literatura galega, "mais non se trata en todos os casos dos mellores autores de relato curto. Hai permeabilidade entre xéneros literarios", admite. Neste traballo hai desde sinaturas que teñen bastantes obras publicadas nos eidos da narrativa, a poesía, o ensaio ou o xornalismo até outras máis noveis. Un exemplo é a participación de Darío Xohán Cabana, na que seguramente é a súa última obra. Asumiron o reto tamén escritoras como Olga Novo, que abandonou a súa zona de confort, a poesía, onde acadou a excelencia recoñecida con importantes premios como o Nacional de Poesía, para facer un impresionante relato, moi apegado á pel, que nos coloca ante desacougantes escenas da Galiza rural. O escritor e profesor da Universidade de Vigo Manuel Forcadela resume moi ben a situación no prólogo desta obra. Explica que Fisterra é "un mostrador panorámico que ofrece unha cantidade suficiente de exemplos para vermos cales son as tensións, as polarizacións, os magnetismos, que guían a produción narrativa nos anos que xa conducen o novo século á plena madurez". Forcadela tamén subliña que as autoras e os autores que participan pertencen a todas as promocións e xeracións vixentes na data, con máis de cincuenta anos de diferenza temporal entre os máis distantes. Desde os nados nos anos trinta e corenta da pasada centuria até os nados na década de extinción do século pretérito. Desde os que comezaron a publicar as súas primeiras obras de ficción a finais da década dos anos cincuenta, do século XX, até os que acaban de estrearse, coma quen di, agora mesmo. "Setenta anos, pois, de convulsión e de exercicio de liberdade de expresión a través do relato e de emprego do relato como ferramenta expresiva, como moldura que soporta todas as tensións e magnetismos de que falabamos no principio, como paisaxe dunha mirada contemporánea que vén desde as páxinas do diario romántico ao último chío de Twitter", salienta Del Caño. As "sorpresas" de Fisterra O propio Del Caño salienta algunhas das "sorpresas" que lle agardan a quen se achegue a Fisterra. Ademais da colaboración do finado recentemente Darío Xohán Cabana, outro dos grandes, Xosé Luís Méndez Ferrín, sorprende despois de vinte anos de silencio no eido da narrativa con "Barbaña", un conto no que descubre que el tamén tivo un irmanciño. Pero o seu non foi un pinsapo, como o de Ramón Otero Pedraio. Foi un fermoso can, que lle presentou a nai "con carraxe" no momento que descubriu que non podería ter máis fillos. Xavier Alcalá, pola súa parte, retoma no relato "O avó vasco" o ambiente da novela A nosa cinza, da que se venderon 80.000 exemplares. Carlos G. Reigosa recorre ao seu detective Nivardo Castro para resolver un caso de trata de mulleres, en clubs de alterne de Lugo, anterior a Crime en Compostela. O escritor ourensán nacido en Suiza Diego Ameixeiras ofrece un guión de xénero negro trepidante. Pedro Feijóo, un relato de pederastia, que conmove pola súa transparencia e pola brutalidade do protagonista. María Canosa, unha grande autora que ofrece un texto con clave agachadas que a lectora ou lector poderá descubrir a través de varias incursións. Luz Darriba achega abraiantes escenas, ausencias e silencios arredor do mundo das arañas, cunha mociña como vítima. Marica Campo recunca con varias historias conmovedoras en torno ao mundo da auga e á trata de mulleres. Ramón Caride asume o reto de meterse na pel de Eduardo Blanco Amor para facer unha actualización de A Esmorga cos protagonistas da novela de novo polo casco vello da cidade, calquera noite de troula. O relato con voz de muller "Foi unha sorpresa moi grande e moi agradábel comprobar a gran cantidade de autoras que está traballando neste xénero literario, cunha importante obra consolidada, unha traxectoria brillante e múltiples premios e recoñecementos", afirma Del Caño. "Hai unha gran cantidade de escritoras galegas novas con forza e cualidades para ofrecer unha obra fascinante", engade. Achegan valiosos textos a este volume Rosa Aneiros, Carmen Blanco, Marica Campo, María Canosa, Paula Carballeira, Luz Darriba, Úsula Heinze, María López Sández, Andrea Maceiras, Marina Mayoral, Eva Moreda, Olga Novo, Enma Pedreira, Elvira Ribeiro, Eli Ríos, Anxos Sumai e Rexina Vega. Participación artística e continuidade "Está concibido como un encontro virtual no final do camiño, tecido en tempos de pandemia, desde onde a Galiza mira o mundo", afirma Del Caño explicando o nome deste volume. A súa parte gráfica estivo coidada ao máximo cunha luminosa imaxe do mar de Fisterra, obra de Víctor Rodríguez, e o deseño titulado As Deusas de Fisterra, do escultor Acisclo Manzano que aparece na contracapa e nunha lámina asinada polo artista e numerada do un ao cen que recibiron autores e colaboradores do libro. O proxecto constará de varios volumes que se publicarán en datas sucesivas e que reunirán a oitenta autoras e autores diferentes. Sen querer adiantar moita información para centrarse no que agora viu a luz, Del Caño asegura que xa recibiu "a práctica totalidade dos relatos" do seguinte libro que está previsto que se presente no primeiro trimestre de 2023. "Contará coa participación de figuras tamén moi relevantes, como Manuel Rivas, Domingo Villar, María Xosé Queizán, Margarita Ledo, Marilar Aleixandre... Un cincuenta por cento de participación feminina. E levará lámina de Manuel Buciños", conclúe. Se no que acaba de publicar escolleu o nome de Fisterra, para os seguintes ten pensado tamén nomes de topónimos ou elementos xeográficos. "As escritoras e escritores descoñecerán sempre cal é para evitar que se converta en monográfico", indica. Estaremos á espreita os vindeiros meses para ver o resultado final desta iniciativa tan atractiva e singular.