'Ceibe': a danza liberadora de Fran Sieira

Desde que foi medrando en Ribeira (O Barbanza), a danza nunca abandonou Fran Sieira. Con ela pode falar, pode expresar os grandes temas que nos atravesan como sociedade, que tamén o inquietan no persoal. A través da fusión entre o baile tradicional e un enfoque contemporáneo na súa dirección artística, Sieira convida o público a compartir durante unha hora as historias, doenzas e anhelos dun mundo en plena transformación. Así como a música que bebe da tradición galega está a ter un éxito incuestionábel e é a receita que empregan os e as artistas de máis éxito do noso país como poden ser Mondra, Caamaño e ameixeiras ou Tanxugueiras para crear as súas cancións e espectáculos, Fran Sieira emprégaa para crear as súas propostas de danza. A linguaxe de partida de Fran é o tradicional, pero da man de directores artísticos enfocados ao contemporáneo, consegue unha interesante mestura cuxo efecto e atractivo é poder formar parte con voz propia dos debates, narrativas e discursos que se dan na sociedade, tal é o lugar que debe ocupar unha disciplina como a danza, ao mesmo nivel que o teatro ou o audiovisual. “Hai unha aposta forte dun tempo a esta parte por outras disciplinas artísticas, pero gustaríame que iso tamén incluíse a danza, que quedou un pouco máis esquecida. Botamos en falta máis acompañamento e máis financiamento, un Centro Coreográfico con producións propias como si fai o Centro Dramático Galego e unha formación estábel e continuada no tempo reflexo das necesidades do sector da danza profesional en Galiza.” O bailador é consciente de que a danza quizais poida ter menos público que outras disciplinas como o teatro ou a música, pero considera que hai moita marxe de mellora para que se poida desfrutar de máis espectáculos de danza no noso país, tanto por parte de programadores como desde a implicación das institucións. Neste momento, o director e bailarín está en xira co seu último espectáculo: Ceibe. Durante unha hora de representación, os bailadores exploran un amplo abano de emocións que nos falan do nacemento da identidade, o corsé do xénero e o goce dunha vida en liberdade. Sieira mergulla o público nunha viaxe emocional onde se percibe con claridade esa estrutura narrativa coherente que xa puidemos observar en Entresoños e Demente. Unha estrutura que facilita o seguimento do espectáculo, a comprensión do tema tratado e o desfrute da performance que todos os bailaríns e as bailarinas executan con grande destreza. Cara ao contemporáneo O espectáculo está construído desde o código do tradicional e ao longo da peza vemos inseridos pasos que conectan directamente con el. Porén, a obra enmárcase claramente nos discursos contemporáneos. Diferentes elementos lévannos directamente a ese terreo, en especial os dez minutos do inicio e a improvisación final, así como a contención, a ausencia de xesto ou a rixidez buscada. A proposta é certamente nova no ámbito do baile tradicional e funciona como unha sorte de foliada en total liberdade, unha vez as bailadoras chegan a desfacerse das máscaras e corsés. Ceibe non procura tanto pór de relevo a relación da danza tradicional cos roles de xénero, senón que procura falar do xénero desde o tradicional e acaba funcionando case como unha homenaxe á propia realidade das foliadas hoxe en día. “É importante abrirnos. Afortunadamente o baile e a música tradicionais foron quen de evolucionar coa súa xente. Se a arte non vai coa xente de hoxe en día, non evoluciona á par que a sociedade, quedaría reducido a ser unha peza de museo. Ceibe representa moi ben esta nova realidade do que é unha foliada hoxe”, explica Sieira. Desde a súa estrea en Cangas (O Morrazo) até as súas representacións no Teatro Principal de Compostela, a obra foi ben acollida polo público, e o seu autor transmite a satisfacción do traballo ben feito. “Adoito a retocar as pezas, sobre todo nas primeiras representacións. Ademais, polas súas características Ceibe está supeditado a como cada bailadora se sinte en cada representación”. Ao ter esta peza unha forte compoñente de improvisación, vese condicionada máis que noutros casos, polo estado físico e emocional de cada bailarín e bailarina e o espazo onde se executa a peza. Unha vida de baile Fran Sieira estivo desde sempre vencellado ao baile e á música tradicional. Achegouse desde moi novo aos colectivos locais para poder facer o que máis lle gustaba que era bailar. Con só 20 anos xa empezou a dar clase nunha asociación en Ribeira e posteriormente en Vigo. Alén da docencia, Fran desfrutaba percorrendo o país indo de “recollida”, isto é, procurando músicas e bailes para identificalas e incorporalas ao repertorio galego. Foi tamén en Vigo, no seo da asociación Traspés que Sieira comezou a imprimir personalidade propia nos seus espectáculos, involucrándose na súa concepción desde os códigos e linguaxe do baile tradicional. “En Traspés creábamos espectáculos desde o tradicional, pero xa apostabamos por aportar personalidade propia e frescura xogando con outros códigos”. Durante eses anos, a Fran Sieira solicitábano como intérprete xa artistas como Quique Peón ou compañías como GS21 e Nova Galega de Danza, polo seus coñecementos e sensibilidade co baile tradicional. Estamos a falar de pezas onde o compoñente contemporáneo é moi importante e servirá a Sieira para falar desde o tradicional de xeito novidoso. Estas experiencias, así como a idea dun novo espectáculo, motivaron a creación da súa propia compañía, acompañado, entre outros, por grandes nomes como Xisco Feijóo ou Aída Tarrío. “Prefiro arrepentirme do que fixen e non do que non cheguei a facer. Con esa premisa, creei a compañía para poder bailar. Con Entresoños ilusioneime, e foi o que motivou que dese o paso, tirando de todos os meus aforros”. No espectáculo que o bailador tiña xa na súa cabeza atopamos os elementos que definirán a personalidade propia deste artista singular: o uso da linguaxe tradicional cunha visión totalmente contemporánea o tratamento de temáticas universais como pode ser o medo e a inmobilidade contraposto a un espazo onírico onde todo é posíbel e o uso dunha temporalidade identificábel cun comezo e un fin. No espectáculo, Tarrío e Feijóo repártense os roles de quen anima a ir adiante co que un soña e quen frea esas ganas facendo directamente eco ao momento que ao autor estaba a vivir, botándose ao baleiro da creación da súa propia compañía e na creación da súa propia peza. Posibelmente axudaran os seus estudos de Empresariais así como a experiencia traballando na empresa como administrativo. Unha traxectoria académica que pode sorprender para un bailador pero que o propio Fran explica así: “os meus profesores animábanme a marchar a Lisboa ou ao Porto onde hai grandes escolas de danza. Pero nese momento eu non podía concibir o baile máis que como un pasatempo. Por falta de referentes ou información suficiente”. Malia esta situación de partida, a experiencia de participar dun rico tecido asociativo fixo que puidese entrar con crecente intensidade no mundo do baile tradicional, até chegar a dar o paso que nunca pensara en dar, poucos anos atrás. Tras Entresoños e en plena pandemia –porque “que fai un bailador parado?”– Fran Sieira desenvolve a idea de Demente, inspirado de novo pola observación da realidade. Neste caso a do seu avó e o seu proceso, tan físico, de demencia. “Demente nace como unha homenaxe ao meu avó, que padeceu unha demencia senil durante moitos anos. Con todo, o espectáculo pretende falar da saúde mental en xeral e fíxeno investigando, documentándome e falando con quen traballa directamente neste eido”. Coa colaboración na dirección artística en clave contemporánea de Carla Diego, Sieira pon de novo o baile, a linguaxe do 'tradi' e o labor da documentación ao servizo do coñecemento dunha temática de absoluta actualidade. É un tema duro de tratar desde unha disciplina artística pero, en palabras do propio autor, a linguaxe da danza ten unha gran vantaxe fronte ao texto que é a súa universalidade. Proporciona unha gran liberdade creativa para que o público poida interpretar a peza de acordo cos seus propios medios, vivencias e sensacións. Para esta peza, Fran Sieira estivo en contacto con profesionais do sector que axudaron a tratar o tema co máximo respecto e mesmo desde unha perspectiva luminosa que chegou a marcar os últimos minutos da peza, fuxindo así da escuridade desde a que por desgraza aínda se observa a saúde mental. “Tras a investigación e as conversas coas persoas coas que falei algo que me quedou claro é que non podíamos abordar este tema desde a escuridade, tanto foi así que esa premisa deu lugar a un final optimista, cheo de luz”. O medo, a saúde mental e o xénero son por agora os tres grandes temas que constitúen a obra dun creador que merece moito a pena seguir pola achega que fai desde a súa disciplina aos grandes temas que nos ocupan. Tamén ofrece un novo valor á propia danza, xa que os tres espectáculos lévana a espazos onde pode vivir e ser útil: entre a xente e para a xente. Como outra disciplina, a danza merece ocupar o seu lugar como axente transformador da sociedade, ao mesmo nivel que outras disciplinas artísticas. Máis danza O traballo de Fran Sieira é unha boa mostra do que está a acontecer no eido das diferentes disciplinas artísticas. Ao tempo que están a triunfar no noso país grandes artistas que veñen do código do canto e o baile tradicional - Mondra, Fillas de Cassandra, Tanxugueiras son bos exemplos disto - ao tempo que vivimos tamén unha época dourada no eido do audiovisual con creacións de calidade e percorrido internacional como O Corno ou Matria, os espectáculos da compañía de Fran Sieira fan o propio desde a disciplina da danza. Sendo esta a arte máis pobre das escénicas, o público non é tan amplo pero existe no noso país unha evidente marxe de mellora. Cómpre que desde a programación cultural se aposte pola danza como xa se fai co teatro ou os espectáculos de música. É a receita para que outros se animen tamén a crear pezas tan interesantes como as que nos propón Sieira. “As programadoras téñense que animar coa danza. Sigo agardando por alguén que de verdade aposte pola danza para que se poidan empezar a ver outros resultados. Fanse proxectos moi ambiciosos e de gran calidade no noso país pero falta moito acompañamento por parte das institucións ou o propio Centro Coreográfico.” Aprema, tamén, a que se profesionalice máis o sector, mediante a creación de máis conservatorios profesionais onde a danza galega se poida estudar, e que as grandes institucións do país, nomeadamente Xunta e deputacións presten á danza unha atención semellante á doutras disciplinas artísticas para tal de animar aos mozos e mozas que se queiran dedicar profesionalmente a esta disciplina sintan que a súa vocación ten percorrido e acollida en Galiza. Precisamente, no noso país dáse unha circunstancia relativamente única, que é o atractivo que a nosa tradición ten hoxe en día entre a xente nova, garantía de que esta perdure moitos anos. Estamos a vivir unha época dourada da nosa produción cultural, que se lle debe en grande medida ao tradicional. “Temos a sorte de ter moitísimo asociacionismo relacionado co tradicional. É a forma máis doada de pórse a bailar ou a cantar. Nos últimos anos houbo ademais un estalido de novos artistas que fixo que a mocidade empatice moito máis con este mundo. Porén, penso que estamos aínda no comezo dunha verdadeira idade dourada da cultura galega. Fáltanos aínda un maior grao de profesionalización da danza galega". A diversidade de escolas, asociacións que hai polo alto e ancho do noso territorio, independentemente do grande ou pequeno que sexa o concello, fai que a rapazada teña sempre perto un lugar onde expresar inquedanzas artísticas ou simplemente desfrutar bailando. En paralelo, as e os artistas galegos máis coñecidos entre a xente nova beben e reivindican abertamente o tradicional como base do seu traballo, cuxa presentación en directo favorece que se xere en cada concerto unha foliada. Este círculo virtuoso produce na mocidade un atractivo incuestionábel que redunda en máis asociacións, máis foliadas e máis artistas. Se somos, como sociedade, capaces de pór en valor e darlle a importancia a este feito, posibilitaremos que as institucións públicas e privadas invistan máis e acompañen potenciais artistas a facer o seu percorrido no noso país. Música MounQup (Camille Hedouin) firma as composicións da última obra de Fran Sieira: Ceibe. Nun espectáculo destas características a música é un compoñente esencial e as percusións electrónicas da artista de orixe francés funcionan como un sofisticado metrónomo que acompaña aos bailadores e ás bailadoras do seu tránsito polas diferentes coreografías. Xa desde os primeiros compases música e danza mestúranse perfectamente para evocar o despertar dos corpos e o seu posterior encorsetamento. Alén da música electrónica, o espectáculo conta tamén con elementos de canto a capela que fan de ponte entre dous momentos chave do espectáculo e dan lugar a composicións máis frenéticas no último tramo da peza. A modernidade e os códigos contemporáneos que Sieira propón en Ceibe vense perfectamente acompañados por unha banda sonora non menos vangardista. Danza En Ceibe, Sieira comparte dirección artística con Sergio R. Suárez. Seguindo o seu afán por tratar temas sociais e universais que vimos xa en Entresoños e Demente, neste caso foi da man dun experto en cuestións de xénero, confirmando a aposta do bailador ribeirense pola documentación e a investigación como sustento esencial da súa obra. En efecto, Suárez, ademais de bailador profesional –é titulado en Danza polos conservatorios Mariemma e o Superior de Danza María de Ávila– é experto en materia de estudos LGBTIQ+, nos que investiga a representación do xénero na danza, a pedra angular de Ceibe. Este xeito de proceder fan das propostas de Fran Sieira verdadeiros documentos contemporáneos sobre temas de gran transcendencia, ademais de achegar valor e dinamismo ao mundo da danza en Galiza.