É sexta feira e falamos na redacción de Sermos. Tomamos fotos aquí e tamén nos exteriores, fronte á estación dos camiños de ferro de Compostela. Fernán Vello é todo menos un político convencional. Nen unha frase feita, nen rastro da obsesión por che colocar un titular, unha máis que saudábel reticencia ao uso da retórica do politicamente correcto. Concede que o teatro e a política son mundos conexos e el -como, por outra banda, todo o mundo- tamén ten unha certa posta en escena. A flexión na voz, os silencios mentres a mente selecciona o adxectivo certeiro, a orquestración da linguaxe non verbal, os acenos, as mans, todo comunica. Poeta, dramaturgo, ensaísta, editor, autor de innúmeras colaboracións na imprensa. E agora portavoz -o cargo é rotatorio- de En Marea no Congreso.
-Para comezar gostaría que fixeses unha avaliación global dos orzamentos do Estado para Galiza, unhas contas que, por segundo ano consecutivo, destinan menos de mil millóns de euros ao investimento territorializado no país.
-Ben, hai que ter en conta que en 2017 xa baixaban en 437 millóns en relación a 2016, un 33 por cento de caída. Se consideramos que neste 2018 se produce unha subida de 1,3 por cento -un aumento pírrico- debemos concluír que son uns orzamentos á baixa, conxelados, e indica que hai unha parálise por parte do goberno no que atinxe a Galiza en xeral e no que atinxe a Lugo en particular. Lugo sofre de xeito directo esta caída. Pasa no conxunto estatal dun 0,8 a un 0,6 por cento do investimento. Isto demostra que non hai un proxecto político claro sobre as infraestruturas e equipamentos para o país. O PP non ten un proxecto para Galiza. Iso é o que reflicten estas contas.
-No debate parlamentar, Feixóo fixo a trampa de atribuír a Galiza partidas de Defensa como se fosen investimento especificamente destinado ao país.
-Feixóo é cómplice do atraso, do castigo que o noso país sofre ano após ano, especialmente desde que goberna o PP. Feixóo é un presidente que practica unha pasividade... pois asombrosa. Vive nun pavillón de repouso, semella estar nunha sala de espera dun médico agardando a atención, ou semella estar percorrendo un salón dos pasos perdidos. E mentres tanto no país existen eivas, problemas endémicos que non se solucionan, pensemos por exemplo no mantimento das estradas na provincia de Lugo -que é un tema que a min me preocupa especialmente- ou pensemos nas vías de titularidade estatal na Mariña, nun estado absolutamente terceiromundista, de feito aí están as e os veciños a se mobilizaren nos últimos anos de xeito continuo. Ou reparemos tamén no atraso nos camiños de ferro ou a demora na construción da autovía Lugo-Santiago, Lugo continúa aínda incomunicada coa capital do país... Leva case quince anos en obras e ten un horizonte en principio de remate do conxunto fixado para 2022, mais, dados os graos de inexecución orzamental que se veñen arrastrando, non parece un prazo moi críbel. E perante todo isto, que fai o presidente Feixóo? Pois cala, cala, fai mutis polo foro, non reivindica o que o país merece por sentido da xustiza e da distribución e das necesidades reais, e practica o escapismo, a pusilanimidade, mirar para outra banda. Reparemos que no Parlamento galego o PP apoia a transferencia da AP-9 para logo en Madrid dicer o contrario. E perante iso non hai unha reacción por parte do presidente da Xunta. É un presidente escapado.
-Baixan os orzamentos por segundo ano consecutivo, mais -fóra do que é a oposición política e sindical- o certo é que no que se dá en chamar a sociedade civil tampouco é que haxa un rexeitamento social moi perceptíbel a estas contas. A que o atribúes?
-É unha pergunta para unha análise sociolóxica. A sociedade civil si que se está rebelando... Aí temos, por exemplo, o 8 de marzo, as mulleres están cobrando unha conciencia política, e logo están os pensionistas. Na Galiza estes movimentos fixéronse notar de xeito significativo, non só nas cidades, tamén nas vilas. Polotanto, si hai reaccións sociais que nos fan ter esperanzas. Outra cousa é que no conxunto do país o tema dos orzamentos...
-Estou pensando en empresarios, armadores, en colexios profesionais. Estou pensando niso.
-A impresión que teño é que no noso país a xente si que se mobiliza. Pensemos na sanidade, nos protestos na Mariña luguesa, en Monforte. Hai mobilización. En Galiza existe unha base social que si se activa en determinados momentos. O problema é que esa base social, esa activación da conciencia social, non se traduce por desgraza no plano político nunha realidade estrutural, formal, que provoque mudanzas. Aí hai un problema. Esa mudanza non se produce, produciuse despois do Nunca Máis, alí houbo unha emerxencia popular, non? Ben, niso estamos, en intentar reactivar a base social. Mais a día de hoxe a dereita continúa a controlar resortes e determinadas organizacións sociais. Aí a esquerda temos que facer autocrítica e analizar isto e procurar fórmulas que leven a que se produza unha mudanza definitiva. Eu non creo que Galiza sexa conservadora per se, ou que exista unha maldición de carácter bíblico que diga: "Galiza é conservadora". Non, é un país complexo, unha sociedade castigada coa emigración -un fenómeno que ten un carácter histórico e que volta a estar no primeiro plano- , a xente moza procura traballo fóra do país, hai un gravísimo problema demográfico. Somos un país castigado, mais somos tamén un país resistente porque existe unha base social consciente de si propia e eu nese sentido teño certa positividade. E esa base haina que activar. E aí a esquerda ten que facer autocrítica e poñer en marcha mecanismos tendentes á unidade de acción. Iso conséguese tracexando mapas de estratexia, conséguese poñéndose de acordo nos mínimos necesarios. Nos concellos e nas deputacións faise moitas veces. Haino que facer tamén no plano nacional. O que me preocupa é que pasan as décadas, pasan os anos e o PP continúa a gobernar con maioría absoluta. O país vaise esfarelando. O idioma, os sectores produtivos... Na Galiza non hai practicamente I+D+I...
-Entendes o apoio do PNV aos orzamentos?
-O PNV ten un problema. Falabamos antes da revolución cívica dos pensionistas, pois no País Vasco ten unha expresión moi poderosa esa rebelión, sobre todo en Bilbao. Agora veñen as municipais, así que o PNV terá que explicar á sociedade vasca como articulou este apoio. É ben certo que hai unha serie de contraprestacións, o cupo vasco mantense, hai unha elevación orzamentaria, negociou o aumento das pensións. En fin, tentará de vender esa mercadoría política. Pero un goberno como o do PP, o de Raxoi, eu creo que está amortizado, acabado, non ten futuro. Isto é un exercicio por parte do PNV de auxilio a un corpo estragado, ao corpo dun afogado que necesita revivir nunha carreira que conduce á desaparición, porque o Partido Popular está absolutamente infectado pola corrupción... Eu sempre lembro aquela frase de Augusto Roa Bastos que di que o poder de infección da corrupción é máis letal que o das pestes. O PP ten unha peste dentro, cun grao de depravación... A min a forma en que acabaron con Cifuentes pois tampouco me pareceu de recibo. Ese encarnizamento, esa forma de destruír a persoa, pois...
-É algo moi español, é a Inquisición, non?
-Si, si. Efectivamente. A Inquisición practicou esas formas. E hai aí resabios, hai atavismos.
-E son formas moi pouco cristiás, porque en teoría o cristianismo advogaba polo perdón.
-Si, son moi pouco cristiás. Home, hai unhas responsabilidades políticas evidentísimas. Por tanto, tiña que demitir por esas responsabilidades políticas, e non por un problema talvez de carácter psicolóxico, dunha pulsión persoal, de cleptomanía. É unha materia complexa. No que non estou de acordo é no encarnizamento. Na destrución da persoa. Iso é, como dicías, moi pouco cristián, de liberal non ten nada e ademais é anti-humanista. Digo isto porque eu creo que na política, sexa cal sexa a dimensión ideolóxica, é necesario que exista de forma transversal un humanismo, un humanismo político. E nesa transversalidade hai que pór en primeiro lugar a dignidade da persoa e despois o ben común. E aquí pouco hai diso.
-Ti estás neste momento nun miradoiro privilexiado. No centro do cenario, o PP aparentemente está a se esboroar. Ves Feixóo aterrando en Madrid coas fotos de Marcial Dorado na mochila?
-Eu dicía que Feixóo está perdido nun salón dos pasos perdidos. Agardando a Godot. Na espera desa sala de espera está a agardar o ditame do médico. O diagnóstico. As pexas que ten non só son un conxunto de fotografías, que por certo talvez existan máis fotografías que aínda non viron a luz...
-Máis fotografías? E quen as ten? O delegado do goberno que avisou Feixóo da existencia das que si se publicaron?
-Pois ao mellor as ten a mesma persoa -no sentido abstracto- que tiña o vídeo de Cristina Cifuentes. En todo caso, que talvez existan máis fotografías é vox populi nos mentideiros xornalísticos de Madrid.
-E cres que sairán á luz no caso de Feixóo se postular abertamente como relevo de Raxoi?
-Non o sei, non o sei. O que quería dicer é que esas pexas, esas manchas que ten Feixóo -e digo isto no plano político, con todo o respeito para o plano persoal- non son talvez o máis importante, porque fan parte do pasado e porque, dito isto entre aspas, foron explicadas. Para min o máis importante é a súa xestión política. Esa é para min a súa pexa maior. Que o noso país con el non progresou.
Que talvez existan máis fotografías de Feixóo con Marcial Dorado é vox populi nos mentideiros xornalísticos de Madrid.
-Si, mais aos ollos dos seus partidarios esa xestión pode ser máis un aval do que unha pexa.
-Pode ser, eu o que quería dicer é que para min o máis grave do presidente da Xunta é a súa ineficacia política.
-Ti non o ves como relevo de Raxoi?
-Non, non o vexo.
-Apostarías en que continúa Raxoi?
-A ver, eu creo que a lexislatura actual vaise completar [chegaría até 2020]. Vaise completar porque o apoio do PNV aos orzamentos xa o garante. Os de 2019 poden prorrogarse e xa chegamos a 2020. Ao PP non lle interesa en absoluto abrir hoxe a hipótese dun adianto eleitoral porque ten o alento na caluga de Cs. Necesita gañar tempo, restabelecer o partido, liberar o partido das pezas corruptas que aínda ten e intentar unha rexeneración.
-Mais con Raxoi ao mando iso é complicado.
-Raxoi é unha figura amortizada e claramente esgotada. Hai uns ciclos e el xa os cumpriu sobradamente. Creo que el ten consciencia diso e que vai proceder en consecuencia.
-Debrucémonos agora sobre a situación interna de En Marea. Ti partillas o criterio expresado por Carmen Santos [secretaria xeral de Podemos Galiza] de que En Marea é unha fórmula que non funciona?
-En Marea é unha constelación que inclúe dentro sistemas distintos nunha galaxia, e aí hai planetas que xiran coas súas órbitas e unha matriz desa galaxia, que provoca o movimento harmónico de todos os astros. Hai diferenzas internas, tamén de cosmovisión política, e ás veces prodúcense contradicións, evidentemente. Mais hai que lembrar que existe un documento, o Documento de Mazarelos, para min fundamental, un texto base que hai que cumprir e en que se di con clareza que Galiza é un suxeito político soberano e, polotanto, hai unha dimensión nacional do país como nación que é recoñecida por todas as forzas políticas que compoñen En Marea. Tamén se estabelece nese documento o dereito a decidir, o dereito á autodeterminación. Iso hai que cumprilo.
-Mais talvez aconteza que nalgúns sectores da confluencia haxa unha asunción puramente formal e non práctica dos contidos dese documento.
-Pois cando se produce algunha ruptura na expresión política hai que lembrar os fundamentos. Ás veces, os seres humanos, e non o digo por Carmen Santos, dígoo en xeral, ás veces desenvólvense con contradicións, e con tensións, en fin, non hai un estado de pureza en que todo sexa perfeito.
-A contradición permanente do libro de Martiño Noriega e Daniel Salgado...
-Si, a contradición permanente se se quer acudir a esa metáfora. Mais se o pensas ben, a contradición non debe ser permanente. A contradición debe ser temporal. E é bon que existan contradicións no plano temporal, pero deben ser resoltas. Calquera contradición existente debe ter un período de resolución e a esa resolución hai que chegar en base ao debate, en base ao acordo, sabendo que en política os acordos deben ser renovados. Non hai nada feito porque si e rematado, sobre todo en procesos como este de En Marea. Ten que haber unha viveza e unha actualización, como os programas informáticos, que hai que actualizalos. Iso faise entre seres humanos intelixentes, coas súas diferenzas, pero cun obxectivo final. E o propósito final da esquerda en Galiza -e aí inclúo o BNG- debe ser liberar o pobo galego do goberno da dereita. Isto parece xa algo carpetovetónico. Galiza parece gobernada pola dereita xa case eternamente, non? Houbo, si, parénteses de gobernos de esquerda, hai que recordar o bipartito especialmente... Pero, claro, parece que hai un ditame da historia que nos impón a dereita. E non, non ten por que ser así. Olla o que vou dicer: estamos no ano do centenario do Manifesto de Lugo [a asemblea das Irmandades da Fala de 1918]. Pois penso que sería moi interesante, e digo isto pensando nos intereses do país e na conciencia histórica da esquerda nacionalista, que o BNG entrase nunha fase de diálogo, de inter-diálogo, con En Marea e coas forzas que compoñen En Marea, para atinxir unha posibilidade de goberno na Galiza das esquerdas. O BNG é unha peza principal aí. Hai que ser consciente do estado da realidade. E ao mellor non tanto do desexo. La Realidad y el Deseo [o volume que engloba a poesía de Luis Cernuda]. O desexo vai por unha vía e eu teño clarísimo cal é o meu. Eu advogo por unha República galega, por un Estado confederal que recoñeza os espazos autónomos, republicanos, unha República Española Confederal, con España presente, aí tamén sería desexábel que entrase Portugal, unha Confederación Ibérica. Advogando por iso, penso que sería necesario que o BNG....
-Estás pensando nunha fórmula de coligazón eleitoral?
-Non sei o formato. Por que digo isto? Porque pasan as décadas e estamos na situación en que estamos. En Marea é segunda forza no Parlamento, mais necesitamos acumular e sumar e ampliar as nosas forzas. E contar tamén con organizacións cívicas de todo tipo. Sumar as persoas. Un proxecto global da esquerda en Galiza -como se demostrou cos máis de 410.000 votos obtidos nas eleccións ao Congreso de decembro de 2015, un resultado que nunca se producira na historia do país- ten un enorme potencial se se produce a unidade, no formato que se decida, como resultado do diálogo que debe ter lugar previamente para chegar a un acordo. Galiza vaise salvar se somos quen de artellar unha grande Marea da esquerda política e social e eu aí penso que ten que estar o BNG. E estou persuadido de que sería moi bon para o BNG.
Galiza vaise salvar se somos quen de artellar unha grande Marea da esquerda política e social e eu aí penso que ten que estar o BNG
-Desde Madrid como vives o conflito que se está a producir no grupo parlamentar de En Marea no Pazo do Hórreo?
-Vívoo con moita distancia. Eu estou centrado no meu traballo, agora nesta fase, ademais, que son portavoz, voceiro, pois multiplícanse as responsabilidades e o traballo, así que non teño tempo material para acompañar o asunto de perto. Non coñezo os pormenores do que está a acontecer.
-Mais desde a túa perspectiva Paula Quinteiro debería demitir?
-Non entro no tema. Eu son un deputado de En Marea en Madrid. A miña responsabilidade é a que é. En Marea no seu conxunto ten a suficiente intelixencia e capacidade para resolver calquera tipo de problemas que se poda producir no seu seo. Eu creo que deben ser resoltos. Non se debe cultivar o conflito porque si. Os conflitos producidos en calquera organización -porque se producen en calquera organización!- deben ser resoltos no seo da organización. Non deben ser amplificados e eu négome por método a participar, a opinar, a entrar nestes temas. Xa o dixen antes, o feito de estar en Madrid distancia moito, segues a cousa desde a imprensa, mais tes unha distancia no plano físico e tamén no psicolóxico. Eu respeito calquera posición. Respeito a de Paula Quinteiro, que non quer demitir. É unha persoa á que ademais aprezo no plano persoal. Mais non entro en absoluto nestes temas.
Non entro no tema de se Paula Quinteiro debe demitir. Eu son un deputado de En Marea en Madrid. A miña responsabilidade é a que é. Dito iso, respeito a súa posición. É unha persoa a que aprezo.
-Como está o poeta?
-[Ri]. Ben, ben, ben. Agradézoche a pergunta. Está cuestión toca no corazón, toca no corazón. Pois verás, estou preparando a saída da edición en castelán do Diario do Estremecemento. Estou a preparar a edición da obra poética reunida. Estou a traballar tamén nun libro que vai saír en México... En fin, quero manter o poeta e o escritor nun mínimo de actividade porque a política come todo, non? Come todo porque a túa cabeza céntrase absolutamente no traballo político. Pero eu procuro manter un nível de leitura -eu son leitor basicamente, máis que escritor son leitor-, leitura ademais en papel, leitura de libro, e iso si que o vou mantendo. E procuro non esquecerme do que é a miña propia obra, que sempre ten de ser un magma con vida. Procuro cumprir cos proxectos e coas ofertas que me fan, moitas delas fóra de Galiza. Agora vai saír tamén unha antoloxía de poesía en Madrid, na que colaboro. E logo voltei a escribir teatro, unha obra que xa tiña, remateina. E supoño que voltei a ela porque a política tamén é un teatro, non? O Congreso é un teatro. Hai unha acción, hai un espazo...
-A política turra máis de ti cara ao teatro do que cara á poesía?
-Neste caso, si. E son absolutamente sincero. Descubro que a condición humana no espazo da política móstrase de forma moito máis... como diría? transparéntase dun xeito absoluto. As persoas, a propia convivencia política cos adversarios, o propio espazo político no que participas xunto con outras forzas, todo iso é un conglomerado no cal a condición humana se precipita. E iso é algo que a min me interesa moito. Sempre pensei que a literatura é un exercicio de indagación permanente sobre a condición humana. Entón, voltei a esa obra de teatro que hai tempo deixara sen rematar, voltei a ela con novas focaxes, está rematada e é unha reflexión sobre o poder. Sobre o poder centralizado.
-É unha reflexión abstracta ou concreta?
-É abstracta, mais tamén concreta, sobre o poder. Digo isto porque participei de varios modelos de personaxes reais. Eu que sei! A personaxe que máis centraliza a obra -porque se trata dunha crítica ao poder directa, encarnizada, radical- está inspirada na figura de Donald Trump. Unha figura moi teatral, esperpéntica. Podemos acudir á metáfora real do Ubú Rei [obra teatral de Alfred Jarry]. É unha figura grotesca que ten poder, que o exerce, vai por aí...
-A última pergunta: es autor dun libro de conversas con Xosé Manuel Beiras que é todo un clásico diríamos da política galega -até poderíamos dicer que do xornalismo deste país. Imaxínate que eu son un editor e que che propoño o teu retorno a este xénero. Con que parlamentar do actual Congreso o farías?
-Non teño dúbida. Ningunha. Eu faría un libro de conversas -excelente, ademais, non por min, senón polo resultado que iría ter polo perfil do personaxe- con Joan Tardá [portavoz de ERC no Congreso]. Hai moitos ingredientes na súa figura humana e política que a fan moi interesante. O tema de fondo sería o de Catalunya. No libro proxectaríase toda a súa experiencia parlamentar, todo o seu coñecimento, sería unha espléndida reflexión do político sobre a realidade de Catalunya, todo o procés, e sobre o republicanismo, do que eu, alén de máis, participo.
