Polo cárcere de Basauri (Bizkaia) pasaron nas catro décadas que durou a 'longa noite de pedra' do franquismo, que diría Celso Emilio Ferreiro, centos de persoas que non cometeran delito ningún... Excepto a ollos dun réxime que podía aprisionarte polo mero feito de levar na solapa da chaqueta unha insignia coa pomba da paz deseñada por Pablo Picasso.
Ese foi o caso do sociólogo e historiador Manuel Monge, que ficou no penal vasco un mes e medio. "Estaba paseando tranquilamente por Erandio e de súpeto abordoume un grupo de gardas civís de paisano. E leváronme directo ao cuartel, sen xuízo, pola xustiza militar. Mira a que punto chegaba a represión...", rememora en conversa con Nós Diario, nunha data significativa para el, pois na mañá desta mesma cuarta feira faleceu o histórico dirixente sindicalista Nicolás Redondo Urbieta, con quen Monge compartiu condena.
Canda eles estaba tamén o pintor Agustín Ibarrola —na imaxe—, de quen garda tamén un bo recordo. "Xuntabámonos en pequenas comunas. Había no cárcere xente moi diversa: membros activos do movemento sindicalista como Nicolás Redondo, xornalistas, presos de ETA e mesmo grandes grupos de civís. Daquela as patrullas podían parar un autobús cunha vintena de persoas que se dirixían a unha festa conmemorativa, como pode ser aquí o 25 de xullo, e enviaban a todos a prisión", explica.
Daquel tempo que estivo recluso, primeiro en Basauri canda —entre outros— Redondo e Ibarrola e máis tarde, en 1973, no centro penitenciario da Coruña, o sociólogo lembra como agromaba a solidariedade das clases traballadoras no medio de tanta represión. "Os mariñeiros enviaban caixas de peixe, grazas a iso non comiamos mal. Tiñamos un primeiro prato de 'rancho' e un segundo do que tocase", apunta. E dentro do propio penal había tamén diferentes xestos de agarimo: "En Basauri tiñamos un taller de tambores e era tradición que se agasallase un ao preso que marchaba".
Detrás de boa parte desas detencións, como aconteceu no caso de Manuel Monge, estaba a coñecida como Garda de Franco, unha organización paramilitar formada pola 'vella garda' do falanxismo español e integrantes do propio Exército e da Garda Civil que daba apoio ás outras forzas represivas, a propia GC e a Policía. A modo de anécdota, lembra que o xefe de prensa deste grupo represivo era o xornalista Fernando Ónega, hoxe colaborador de diferentes medios e no pasado subdirector tamén do diario fascista Arriba. "E aí anda agora, predicando a doutrina da democracia...", subliña o sociólogo.
"Moita xente sorpréndese hoxe cando se fala de que nunha determinada vila non queren á Garda Civil. E que esperan? A xente ten memoria, aínda que pasasen 50 anos, e durante anos os gardas civís foron un síntoma da represión, chegaban a un pobo e repartían malleiras", di. En moitos deses municipios, como é o caso de Ondarroa ou Hernani, o Partido Popular segue a ser na actualidade incapaz de lograr representación: "Custáballes moito encher as listas electorais, até tal punto de que moitas delas fechábaas o propio Manuel Fraga, para animar a xente a inscribirse".
Un Manuel Fraga, destaca Monge, que naquel período de gran represión que foi a década de 1960 formaba parte do Consello de Ministros de Francisco Franco. "Hoxe estamos a ver en boa parte da prensa, con motivo da súa morte, a biografía oficial de Nicolás Redondo. Lémbrase que foi secretario xeral de UGT e menciónase que estivo no cárcere... Pero máis nada da represión que había", lamenta.
Dese "clima represivo brutal", sostén, "non se pode falar porque de 1962 a 1969 aí estaba Fraga". "Tanto é así —prosegue— que cando estaba a producirse esa represión tan forte recibe as distincións de 'fillo adoptivo' de concellos como Ferrol (1965) e A Coruña (1968). É dicir, no medio dese clima de terror, Fraga estaba no Consello de Ministros e era considerado 'fillo adoptivo'. E de feito continúa co título concedido na Coruña".
Manuel Monge, autor de diferentes libros que analizan a forte pegada da ditadura franquista que aínda perdura no país e o pasado do 'Camarada Fraga', como era coñecido daquela polo réxime —os máis recentes Unha monarquía corrupta e herdeira do franquismo (2021) e Os restos do franquismo en Galiza (2020)—, considera "moi importante" que se traballe por recuperar esa "memoria da represión" que protagonizou, entre outros, o que fora presidente da Xunta durante quince anos. "A xente ten que coñecer a biografía silenciada e secuestrada de Manuel Fraga", conclúe.