Jujuy: constitución, paz social e insubmisión

Os países do continente americano non resultaron en estados-nación por revolucións burguesas como aconteceu en Europa. Por iso, toda comparación debe realizarse sobre a base dunha matriz que responde a modelos diferentes. En moitos dos países americanos, o proceso que terminou por resolverse en estados nacionais estivo marcado pola actuación dunha entidade política concreta: a provincia. No caso da República Arxentina, no proceso de conformación do estado-nación, as provincias eran unidades soberanas. De aí que o debate sobre a primacía da nación ou as provincias estivo e está presente nos debates constitucionalistas e historiográficos. Evidentemente, non é un debate menor, xa que a súa incidencia na construción da nación arxentina foi decisiva. Conformación A soberanía provincial, coa súa independencia e autonomía, chocaba coa pretensión do Estado central de se erguer como poder centralizado que aglutinase todas as provincias. O longo proceso de conformación de unidade política (1820-1880) concluíu cunha constitución que non resolveu a tensión e evidenciou a preexistencia das provincias. Mais a historiografía explicou ese proceso de forma diferente: a nación arxentina tería existido como unidade intrínseca antes de existir. Por outras palabras, a historiografía hexemónica validou o anacronismo de presupor un principio de nacionalidade xa activo nos inicios da ruptura do xugo colonial até a década de oitenta do século XX, cando o historiador José Carlos Chiaramonte levantou a cuestión da preeminencia das provincias. Ora, deixando os debates de lado, verdade é que cada unha das vinte e tres provincias que compoñen Arxentina ten hoxe a súa propia constitución. É nesas constitucións que cada provincia sanciona a xuridicidade da súa soberanía e independencia, onde decide sobre o uso, destino, propiedade, tenza, dominio e usufruto dos seus recursos. A actual crise na provincia de Jujuy, encádrase precisamente na pretensión do gobernador (xefe do Executivo provincial) de reformar a constitución provincial. Unha reforma constitucional reaccionaria á que se opoñen unha alianza multisectorial de gremios (docentes, funcionarios, sanitarios) e o pobo de Jujuy, que loitan contra o axuste, os códigos e decretos funcionais ao saqueo dos recursos naturais e contra o endurecemento da criminalización da protesta social. Dereitos ancestrais En Jujuy, 6,5% da poboación é indixente e 40,1% está situada por baixo da liña de pobreza A nova constitución, no seu artigo 67, enuncia o "dereito á paz social", ou sexa, a obriga de aceptar a orde vixente. Segundo datos oficiais, en Jujuy o 40,1% da poboación está situada por baixo da liña de pobreza, o que a coloca catro puntos porcentuais por riba da media nacional. Ao mesmo tempo, o 6,5% da poboación de Jujuy é indixente, isto é, os seus ingresos non alcanzan para cubrir a cesta básica alimentaria. Con eses dados, "o dereito á paz social" só pode ser ocorrencia dun asasino social. O constitucionalismo que pretende regulamentar a loita de clases entre paredes doutrinarias revólvese, a pesar de si mesmo, nunha contradición insolúbel. Acontece que os traballadores tamén teñen dereitos burgueses, non só os capitalistas. O dereito a un salario mínimo equivalente ao custo de manutención dunha familia, en tanto propietarios da súa forza de traballo. Este dereito inclúe a saúde, a educación, o teito e o tempo de lecer, ou "dereito á preguiza". Na terza feira 20 de xuño, foi aprobada a reforma constitucional. O espírito desa nova carta magna, de acordo aos debates dos constituíntes, sería levar adiante, mesmo até as últimas consecuencias, a lexislación vixente contra dereitos ancestrais: entrega da minería, represión das loitas, facultades especiais á Policía e intensificación das posíbeis sancións aos loitadores sociais. Por salientar un único aspecto: o dereito á expropiación, en Jujuy confróntase cos "dereitos ancestrais", reivindicados polos pobos orixinarios. Ningunha lei os ampara para combater as presións do Estado provincial e as mineiras para a explotación do litio. A protesta popular que combate esta reforma non conseguiu aínda alterar o réxime represivo vixente, mais si lle deu un golpe importante. Aínda que a feroz represión das forzas e corpos de seguranza do Estado tentou acabar coa unidade de comunidades orixinarias, docentes, traballadores e poboadores, o certo é que a alianza saíu reforzada, como se constatou no paro nacional do 22 de xuño.