É tempo de grelo: en que se diferencia da nabiza e que o fai tan cobizado?

O grelo é un dos produtos da horta galega máis característicos de tempada. Mantívose ao longo da historia como a parte para consumo humano procedente do nabo (Brassica rapa) e diferenciouse sempre das nabizas, que son as primeiras follas que lle saen anteriores á floración. Desde 2009 está amparado pola Indicación Xeográfica Protexida (IXP) Grelo da Galiza, unha entidade na que participan, segundo os seus propios datos correspondentes á última campaña de decembro de 2022, un total de 177 produtoras e produtores así como nove empresas galegas almacenistas e envasadoras. A campaña deste ano comezou en agosto nalgunhas zonas e con atraso noutras polas condicións meteorolóxicas e a dificultade de sementar aínda con altas temperaturas e a falta de choiva. Malia o valor engadido dun produto que conseguiu traspasar fronteiras e promocionarse engadindo ao seu consumo fresco o de conserva, os últimos anos baixou en produción e valor económico. Así, a superficie sementada pasou de 95 hectáreas en 2021 a 66 ha en 2022, polo que a produción certificada tamén baixou de 364.204 kg en 2021 a 202.124 kg en 2023. Como consecuencia desta situación, o valor económico tamén se reduciu, situándose nos 404.000 euros de 2022 fronte aos 722.500 de 2021. Variedades e a súa comercialización O produto amparado pola IXP conta como territorio todo o país mais con dúas variedades correspondentes ás subespecies propias de Santiago e Lugo, así como das variedades comerciais rexistradas como Grelos de Santiago e Globo branco de Lugo, representativas respectivamente deses ecotipos. Comercialízanse en fresco a través de mercados, tendas e supermercados (en feixes de pesos aproximados de 0,5 ou 1 kg, atados por medio de cintas vexetais ou doutros materiais autorizados), conxelados (envasados en bolsas de materiais e pesos autorizados) ou en conserva (elaborados ao natural e presentados en envases metálicos ou frascos de vidro de pesos tamén autorizados). Porén, desde a IXP admiten que, no caso de grelos sometidos a procesos de transformación distintos dos contemplados no regulamento desta denominación xeográfica, poderase autorizar na etiquetaxe unha referencia relativa a que están elaborados con produto amparado pola propia IXP. Os ritmos afrobrasilerios aterran en Compostela no décimo aniversario de Trópico de Grelos Nabiza ou grelo? Para explicar a situación actual do grelo hai varios factores que entran en xogo. Un deles é a valoración do produto. Unha das empresas que realiza todo o proceso, desde a produción nas súas leiras até a venda en conserva, é Champivil. Esta compañía, que naceu en 1977 a partir da exportación de froitos silvestres, prepara e envasa o mesmo día da recolección, centrando a súa produción na comarca da Terra Chá, en concellos como Vilalba e Abadín. A súa administradora, Luz Divina Castelo, explica a Nós Diario que a introdución do grelo, un produto que xa vendían fresco, “completou en 2004 a comercialización en conserva que faciamos de cogomelos”. Co éxito dos grelos en conserva daquela deixaron de comercializar o fresco, dedicando toda a súa produción ao envasado empregando só semente autóctona. O produto segue a ter moita saída e este ano venderon 200.000 latas. “Só facemos grelos, non nabiza, polo que non mesturamos”, apunta, “ten un tallo tenro con menos folla, que ten unha acidez diferente”, engade. Na comercialización das conservas, sinala, “a maior parte é nabiza, que ten un ciclo máis extenso cada campaña, polo que a consumidora e o consumidor pode caer na confusión”. Por este motivo, considera que desde a IXP “deberían potenciar máis o grelo, que ten unhas características propias, de menos meses de recollida, ou crear unha IXP propia para a nabiza”. Para Castelo, esta situación rebaixou tamén o prezo do grelo que case está igualado ao da nabiza. "Aquí, na nosa comarca, moita xente deixou de plantar grelo por valer 0,70 euros o quilo cando a nabiza vale 0,50", asegura, "non están dispostos a agardar polo grelo e prefiren contar con máis meses de nabiza para vender", engade. O presidente da IXP, José Andrés de la Fuente Vázquez, defende que a entidade “ampare” toda a parte aérea do nabo desde que comeza a agromar. "Non temos que marxinar ningún anaco do produto", sinala en declaracións a Nós Diario, "en todo caso dependerá da zona e da variedade que se traballe", engade. Por este motivo as bases para entrar na entidade, considera, "son sinxelas e económicas" sen ningunha dificultade administrativa "alén de levar un libro oficial de explotación e manter un sistema de cultivo á maneira tradicional". Que ten a cabaza que fai que a súa demanda medre imparabelmente 10% cada ano? Cambio climático “Este pode ser o terceiro ano en que case non teñamos produción”, alerta Castelo. A sementeira realizouse a finais de agosto e en setembro, “como sempre”, mais non houbo choiva polo que unha parte importante, asegura, “non saíu adiante”. Ademais, na súa zona en concreto apareceu un fungo que estraga “colleitas enteiras”, unha circunstancia que a responsábel de Champivil sitúa como consecuencia “do cambio climático”. Coas temperaturas baixas e sen xeadas no inverno, a produción “que tiña que durar polo menos dous meses queda en tres semanas ao saír a flor”. Entrada de grelo foráneo "Non todo o grelo que se consume aquí é galego", admite o presidente da IXP, "é un dos grandes cabalos de batalla que temos agora mesmo", engade. Por este motivo insiste na importancia de levar os controis por parte da súa entidade. "A comercialización co selo da IXP é complexa, todo o mundo coñece o grelo e as persoas que o producen non lle ven un valor engadido diferente", afirma. Neste sentido, a maior parte do selo oficial, un 90%, está presente na conserva. En relación ao grelo de fóra, De la Fuente asegura que detectaron produtos procedentes de Portugal "e tamén de Estremadura". Diante desta situación, a entidade considera que para loitar contra esta entrada de produción de fóra hai que centrarse "en convencer o consumidor e a consumidora de que merque grelos que leven a etiquetaxe da Indicación Xeográfica Protexida, sexa en conserva ou en fresco". Os primeiros grelos en conserva Aprimeira conserveira de vexetais galega fundouse no Rosal (Baixo Miño) a finais dos anos 30 co nome de A Rosaleira. Naceu co propósito de conservar o doce de froitas que elaboraba de forma artesanal Consuelo de Santiago, compañeira de José Sánchez, mestre e introdutor de varias especies na zona. Os primeiros grelos en lata saíron das súas instalacións en 1967. Cultivan as súas propias sementes e manteñen a xestión directa das fincas que traballan. Traballadoras na explotación propia que ten a conserveira 'A Rosaleira' do Rosal, na comarca do Baixo Miño. (Foto: A Rosaleira).