—A economía é unha ciencia social, pero podemos falar de economistas que poñen o seu punto de vista nos que máis teñen e outros nun mellor reparto da riqueza?
Non pode ser unha ciencia cega, pero ten que abarcar o conxunto da sociedade. Unha das preocupacións que se viu no Viglobal Summit, e expuxo singularmente o premio Nobel Abhijit Banerjee, é como se pode distribuír mellor a riqueza no mundo. Debemos ter claro que cando facemos economía buscamos o benestar da sociedade no seu conxunto, e iso esixe mellorar a produtividade, e a produtividade das empresas é maior canto mellores son as condicións das persoas que forman parte desas organizacións. E poden tomarse camiños moi distintos para chegar a esa meta de produtividade. O economista debe ser un técnico que fai unha diagnose e propón diferentes tratamentos, pero claro que inflúen os factores políticos
e ideolóxicos.
—Despois da pandemia xurdiron os fondos Next Generation. Pensados para un momento de excepción, vostede analizaba recentemente nesta páxinas o ritmo co que se estaban despregando, cuns trámites que son complexos.
Se falas con emprendedores e emprendedoras, unha das súas teimas é "denunciar" que as maiores dificultades atópanas na diversidade burocrática entre países. Iso tamén sucede cos fondos europeos. En España e na Galiza temos un exceso de burocracia, e non debería ser nunca unha carreira de obstáculos, senón que os solicitantes deses fondos poidan obtelos e xustificalos do modo máis doado posíbel. Iso hai que pensalo e reformalo profundamente e non só co acceso aos fondos. As nosas empresas mudan as súas sedes a Portugal porque aducen que a diferenza está na burocracia. Crear ou desmontar unha empresa en 48 horas aquí é algo impensábel.
A administración pública debe virar de actitude, non só debe facilitar as tramitacións, tamén debe saír en busca das empresas. Os concellos non poden ser meros receptores de persoas ou empresas que queiran vir, hai que ir buscar esa actividade económica. Mentres nós esperamos outros están en acción. Portugal -no norte singularmente- deunos unha lección espectacular na última década, en desenvolvemento económico ligado ao tecnolóxico e cunha adaptación da educación sen parangón. Eses factores explican o desenvolvemento económico que tiveron neste tempo.
—Están xa sendo útiles os fondos ou aínda van moi lentos?
Como expliquei naquel artigo hai que somerxerse moito para atopar os datos. Primeiro pensáronse para grandísimos investimentos e empresas cunha dimensión que os poden executar. Despois estaban os máis pequenos, moito máis lentos, tanto na concesión como na efectivización. Os fondos non poden ser un "regar por aspersión", senón que hai que saber onde queremos levar ese chorro de recursos e para que.
—Desde hai tempo fálase de reindustrializar. Onde debe enfocarse na Galiza ese investimento, ese chorro de recursos?
Se nos fiamos da diagnose de Paul Krugman, de que o maior desafío é enfrontar a crise climática, a resposta é clara. Ten Galiza vimbios para ese cesto? Témolos, porque por primeira vez a nosa é unha posición de partida magnífica: xeograficamente estamos moi ben situados desde o punto de vista loxístico, porque estas cousas vense mellor desde o mar; temos recursos enerxéticos abondo para ser líderes e potencia para desenvolvelos e, finalmente, contamos con clima adecuado e auga. Se somos quen de aproveitar estes factores, podemos reindustrializar para o futuro e non con empresas de enclave como noutrora.
—Temos competencias e autonomía política para facelo? Desde 1981 non se puido nin reformar nin actualizar o Estatuto.
O óptimo sería ter desenvolvido máis as competencias que xa contén o estatuto e despois reclamar o que precisemos. Pero co que xa temos atribuído dá para moito máis do que se está a facer.
—Publicou un traballo sobre o aproveitamento do canon eólico e agora empeza o desenvolvemento da eólica mariña. Non debería pasar o que sucedeu cando a implantación dos encoros hidroeléctricos, cando Galiza producía enerxía con enormes custos ambientais e sociais, e os aproveitamentos industriais marcharon fóra.
Teño publicado un traballo realizado con Rosa Regueiro sobre o canon eólico existente, que no futuro inmediato ten que ser moito máis esixente por parte do sector público, tamén sobre os beneficios derivados deses ingresos. Ten que haber unha compensación máis directa entre o efecto negativo que xera a instalación deses muíños no territorio e o impacto positivo dos seus rendementos no lugar e na súa contorna. Hoxe os parques con menos de cinco muíños non tributan e coa repotenciación, moitos poderían estar nesa situación. Cando o impacto vai ser maior, porque son máis grandes en dimensión, coa actual norma pasarían a non pagar.
Debemos ter unha conciencia clara sobre os nosos recursos naturais e da necesidade de aproveitalos como país. O papel do sector público é esencial, e non pode malvender nin agasallar os recursos. Ten que ser parte activa partillando co sector privado os aproveitamentos. Non se pode concibir, nin hoxe nin no futuro, que só empresas privadas saquen rendemento privatizando os recursos naturais de todos. A sociedade ten que beneficiarse en conxunto. Non se entendería un desenvolvemento do eólico sen que os poderes públicos teñan poder de decisión e dirección activo en todos os investimentos que están por chegar.
—O concepto de produtividade e de competitividade da economía do que falaba ten que ver con moitos aspectos, pero tamén co salarial, especialmente crítico nun período inflacionario que os desvaloriza a galope?
Unha parte dos fondos europeos, cando menos na súa concepción, están destinados a afianzar o tamaño e a fortaleza das empresas, para que poidan saír ao exterior e innovar. Para que iso suceda teñen que ter capacidade de produción e para facelo deben poder pagar máis e mellores salarios. Cal é o resultado das que non poidan gañar ese músculo para ser competitivas? Que o talento marcha. Aquí estamos fartos de saber que a xente marcha en busca de mellores oportunidades, e salarios. E só retendo ese talento tan ben preparado poderemos competir.
—Quería que fixera un comentario sobre un aspecto na economía internacional, multiplicado pola situación xeopolítica: a crecente desdolarización, ou cando menos unha irrupción doutras moedas e outros circuítos.
Esta crise fixo retroceder esas percepcións. Neste momento penso que se volve á dolarización, co fracaso das criptomoedas, por exemplo. Non creo que neste mundo global a moeda sexa o factor central, cando as transaccións están a ser instantáneas. O problema é ser capaces de competir no mundo global desde o local, xa non os países ou as grandes áreas, pois son xa as cidades as que son capaces de xerar dinamismo económico.
A coexistencia de moedas é real e o que se xoga agora é un pulso bipolar entre dúas grandes áreas do mundo. A zona asiática, e os Estados Unidos e occidente. Xa vimos o impacto que tivo o fechamento de China a nivel de mercados, prezos, inflación e cadeas de subministros. O pulso segue e o dólar non é xa a única moeda pero segue moi forte e segue sendo refuxio.
—A globalización, cando irrompeu, e vista desde esta zona do mundo, parecía un esquema definitivo no que a China sería permanentemente a fábrica barata. Moitas dinámicas políticas proveñen dese traslado industrial sen contrapesos?
Krugman falaba de que está moi ben que subvencionemos o cambio dos coches dos motores diésel aos eléctricos, pero se a produción se fai na China estamos potenciando a industria daquel país e non a nosa. Temos que manter e desenvolver a futuro a nosa propia industria de vehículos. En determinados sectores viuse iso, por exemplo coa crise dos microchips, e houbo que acelerar un plan para ter capacidade autónoma europea de producilos. Hai unha volta a unha industria de proximidade e a buscar unha cadea de subministro máis achegada.
—A crise despois do inicio da guerra de Ucraína trouxo graves consecuencias para Europa. Mesmo Alemaña, cuxo papel parecía inamovíbel, ten agora graves problemas co fechamento dos gasodutos Nord Stream.
Até que Alemaña non probou a negatividade da súa dependencia enerxética, viviu "subvencionada" por uns prezos que non eran de mercado. Agora está en recesión porque quedou sen ese gas barato do que non dispuñan os seus competidores. Alemaña, penso desde fóra, non pode depender de Rusia e o desleixo que tiña por ir rápido no cambio enerxético na UE, vai mudar.
Cando pase a guerra, non se volverá ao de antes, porque ademais neste tempo o mapa xeopolítico está mudando moitas cousas. Europa está ante un panorama que non imaxinaba e axiña se deu conta todo o mundo, ao ver os prezos no supermercados, que non era un conflito ao que se podía estar alleo. O gran problema político derivado é o dos populismos, entendidos como a proposición de respostas simples a problemas de gran complexidade. Porque os problemas esixen respostas e solucións que se sosteñan a longo prazo.
