A propósito de Antón Tovar

Fanse, en 2024, vinte anos do pasamento do poeta ourensán –orixinario da Pereira, Rairiz de Veiga– Antón Tovar. É esta unha boa conxuntura, polo tanto, para lembrar e reivindicar o legado da súa obra. Cando a RAG vaia elixir quen se converterá no vindeiro estandarte de celebración da nosa lingua, á hora de considerar as opcións de Tovar, deberá ter en conta aspectos coma o alto valor da súa produción –non sempre ben recoñecida– ou a reivindicación idiomática consciente nela levada a cabo. Do primeiro lustro do século en curso son senllas publicacións que, ao ano do seu pasamento, contribuíron algo a corrixir o tradicional desleixo que sufriu. Dunha banda os dous volumes da Poesía en galego (1962-2001). Doutra as Conversas cun vello revoltado –da autoría de X. M. del Caño–, onde, de viva voz, coñecemos as súas opinións e desacougos. A súa obra en prosa comprende os títulos A grande ilusión e outros contos (1989) e os nunca de todo considerados ensaios memorialísticos Diario sin datas (1987) e mais Diario íntimo dun vello revoltado (2001). Se ben é máis célebre a súa vertente de poeta, na que é autor dos seguintes títulos: Arredores (1962), Non (1967), Calados esconxuros (1980), Berros en voz baixa (1990), A nada destemida (1991) e Cadáver adiado (2001). Nos últimos tempos saíu do prelo unha Antoloxía poética, ilustrada por Xosé Lois Carreira e que conta cun limiar de Xesús Alonso Montero, da que é responsábel Delfín Caseiro. O meritorio traballo do coordinador radica en múltiples aspectos. O acaído estudo introdutorio 'Biografía de Antón Tovar. Poeta da autenticidade atormentada e do inconformismo', a clasificación temática establecida do corpus e a propia escolma poética, integrada por sesenta e sete composicións. Poemas sociolingüísticos Referíndose a un conxunto de poemas do inicio do seu cuarto libro, salienta o autor do limiar da amentada antoloxía: "Ninguén, nestas datas, publicou poemas sociolingüísticos sobre o idioma galego cos enfoques, a emoción, o dramatismo e a valentía do pentateuco de Antón Tovar. Lonxe de seren panfletos reivindicativos (xénero totalmente lexítimo en certos contextos), son, sempre, poesía". Así, en 'Patria das miñas palabras' apélase ao firme herdo do substrato dende onde alicerzarse a voz poética: "Patria temporal da lingua/ onde me acobillo e me defendo,/ fixen dos ecos que sementaron/ os labios dos mortos/ a miña casarella de home triste". Mentres que en 'Lingua que rexeitaron os meus pais' se reclama o gozo da posesión do tesouro máis prezado que non admite ningunha renuncia: "Estás agora viva nos meus beizos fondos,/ estás agora viva nos meus dedos de home/ e acariñando vou teu corpo rebrincante/ que ten ás de bolboreta nas palabras". É, xa que logo, conveniente, detallar os núcleos temáticos da clasificación establecida na antoloxía referida para decatármonos de que se trata dun volume apto para a divulgación da súa obra e de acaída aplicación escolar. Eis, entón, cada un dos apartados de que consta: 1. Á procura da identidade. 2. Saudade das paraxes de outrora. 3. O paraíso da infancia. 4. A defensa dos desherdados. 5. O panteísmo animista. 6. O nihilismo. 7. O pensamento: a vida, o medo, Deus, a morte. 8. O amor, o erotismo, a Tucha. 9. Contra a inxustiza e a opresión. 10. A reivindicación da lingua. 11. A palabra creativa. 12. Varia. Unha voz orixinal Unha escrita que enxerga e se solidariza cos seres máis desvalidos da sociedade: "De andar trocando o ouro do cabelo/ polos luares brillos das pesetas". E que clama contra a inxustiza: "Tiña un fío de sangue/ coma un río na man,/ tiña un río de sangue/ na vista de cristal" –en alusión ás vítimas do 36–. "Ele era dois grandes poetas com o mesmo nome, com maestrias idênticas, mas en idiomas diferentes", dixo Viale Moutinho A simbiose co propio chan –"Eu quero trocarme en ti/ paisaxe da miña terra,/ quero ceibar a miña anguria/ pola túa cabeleira"– está presente nunha poética que aposta sempre pola condición humana: "Non teño outras certezas máis seguras/que a certeza mortal das criaturas". O escritor portugués José Viale Moutinho –nun volume colectivo titulado Son de poesía (2005), composto en lembranza de Tovar, Manuel María, Xela Arias e Luísa Villalta– refería, a propósito do conxunto da súa produción: "Ele era dois grandes poetas com o mesmo nome, com maestrias idênticas, mas en idiomas diferentes". Unha voz orixinal que botaba man da sensualidade das verbas: "Palabra,/ verso esguío,/ busco o teu corpo,/ o teu perfil/ de cervo fuxidío". Mais que nunca deixou de apostar pola importancia do real: "Os meus versos son todos biografía escura/ dun home acurrado, esganado, que pugna por vivir".