Nuccio Ordine, un referente do pensamento contemporáneo

Nuccio Ordine recolleu, nunha escolma de ensaio e literatura, pequenas pinceladas o suficientemente explícitas como para abordar, desde épocas tan afastadas entre si como a Antigüidade e o século XX e desde visións tan dispares como as de Platón, Goethe, Stefan Zweig ou Borges, problemas humanos que semellan atemporais. Unha das súas referencias máis estudadas é a do filósofo renacentista Giordano Bruno, quen afirmou que non sempre é necesario gañar a carreira da vida, "basta con correr de maneira rigorosa e honesta". A cita en cuestión válenos de metáfora agora que a Ordine o levou a morte en plena e fecunda actividade profesional, cando lle acababan de conceder o Premio Princesa de Asturias de Comunicación e Humanidades. A traxectoria vital do intelectual italiano foi impecable: loitando sempre pola defensa da educación nas escolas e o acceso á ensinanza dos máis vulnerables, un apoio que vinculaba a súa nenez nun pobo de Calabria cando sen as condicións necesarias para formarse saíu adiante grazas ás atencións dunha mestra de aldea. No libro Clásicos para a vida é moi significativa a sentenza que deixa na introdución: "Se non salvamos os clásicos e a escola, os clásicos e a escola non poderán salvarnos a nós". Na liña dos seus grandes amigos, George Steiner, Umberto Eco e Emilio Lledó, levaba décadas mantendo a relevancia da lectura en papel, esa lectura que Eco definiu como "pausada e silenciosa, algo maxestosa e íntima, comparable á sexualidade". Unha das teimas de Ordine era a ameaza de perverter o trato cos libros por culpa da mala utilización das novas tecnoloxías, chegou incluso a alertar en plena pandemia do camiño iniciado para pechar librerías e xestionar as redes como plataformas únicas de paradigma, o que implica a perda de relacións humanas, ademais dunha falla de información para cimentar xuízos de valor. Do mesmo xeito, reivindicaba o rol fundamental da filosofía, a arte, a literatura, a música, o teatro, o cinema…, materias que, segundo el, son o modo máis efectivo de deter o descoñecemento e a sen razón, feitos e actitudes que teñen o perigo, dicía, "de cultivar unha humanidade cada vez menos humana e máis egoísta, presa fácil do odio, o racismo, o antisemitismo, a homofobia, as inxustizas e as desigualdades sociais e económicas". Conciencia e criterio Seguidor do pensamento de Platón, Montaigne ou Camus, este profesor logrou consolidar un discurso persoal co que manifestar as súas ideas de xeito pedagóxico facendo doado que a través dos clásicos poidamos entender o mundo. El, que se confesaba un home de esquerdas, non desaproveitaba a ocasión para pronunciarse sobre temas que lle preocupaban como a corrupción, a soberbia, ou tamén o amor aos animais. As humanidades perden terreo nas aulas e os coñecementos desvalorízanse de maneira intencionada Nos últimos tempos, destacouse polos seus argumentos a favor da relevancia dos coñecementos ante a cultura do diñeiro, botando man de exemplos para evidenciar as diferenzas que a propia sociedade fai entre o práctico material e a efectividade do saber, aludindo en concreto a Rousseau cando declaraba que "os antigos políticos falaban incesantemente de costumes e de virtude; os nosos só falan de comercio e de cartos". Ben acaído o tema se temos en conta que estamos nuns momentos en que a cultura é para a política máis indouta un inimigo a combater. Algo que non é novo. A frase "cando oio a palabra cultura desenfundo a pistola", adxudicada apocrifamente entre outros a Goebbels, describe esta cisma recorrente de xeito manifestamente claro. Ás veces, non deixa de ser máis que unha das "marías" que esvaece, e non só semanticamente, xunto a educación e a universidade. Mentres, as humanidades perden terreo nas aulas e os coñecementos desvalorízanse intencionadamente, porque arrimarse a eles denota conciencia do que está a acontecer e criterio para debater, argumentar e rebater. Nesta mesma tesitura atópase o seu ensaio A utilidade do inútil, un manifesto a favor da sensibilidade e en contra dos recortes na cultura. Nuccio Ordine, en cada libro, conferencia (estivo en Ferrol en 2018) ou entrevista, sentou valores que deberían ser modelos ineludibles para as novas xeracións. Sen dúbida, esa postura marcou o seu triunfo vital ante a morte, aínda que desgraciadamente arestora é unha batalla perdida. O seu falecemento ben de coincidir co de Berlusconi e os medios de comunicación apremáronnos cos funerais do político, retransmitindo en directo o seu enterro; en cambio, ao eminente intelectual non lle dedicaron máis que uns poucos minutos. Con todo, esperemos que Ordine siga a vivir no seu considerable e acreditado legado. Tamén así é posible gañar a carreira.