Rosalía en Portugal

A constante presenza e recepción de Rosalía en Portugal confirma e reafirma a cualidade artística da súa obra e a grandeza da súa figura, como verdadeiro símbolo dentro e fóra da Galiza. Unha presenza desde os seus primeiros pasos como figura pública até o momento presente, como xa se teñen encarregado de estudar autoras como Pilar Vázquez Cuesta, Aurora López, Carmen Fernández-Pérez Sanjulián, Marica Campo, Andrés Pociña, António Rodrígues Baptista, Elías Torres Feijó ou Carlos Quiroga. Os Cantares gallegos de Rosalía ecoaron tamén no país viciño moi logo da súa publicación na Galiza. Foi cando Teófilo Braga incluíu catro poemas referenciais do libro ("Airiños, airiños, aires", "Cantar gallego", "Cantan os galos pr’o dia" e "Un repoludo gaiteiro") nunha colectánea e estudo da poesía moderna portuguesa de 1877, apenas catorce anos despois da primeira edición da obra rosaliana. Porén, como tamén referiron Aurora López e Andrés Pociña, a obra de Rosalía non foi só coñecida naquela altura por Teófilo Braga, mais tamén por outros dous reputados escritores, coetáneos e amigos del, Antero de Quental e Eça de Queirós. Será outro dos vultos da literatura portuguesa, o azoriano Alberto Machado da Rosa, grande coñecedor da autora, quen nun traballo publicado en 1958 así o testemuñe. En 1880 Rosalía escribe o que será o seu último poema na nosa lingua, cun explícito e simbólico vencello con Portugal Poucos anos máis tarde dos primeiros versos da nosa autora resoaren en terras portuguesas, é a propia Rosalía quen, en 1880, escribe o que será o seu último poema na nosa lingua, cun explícito e simbólico vencello con Portugal. Trátase de "Dend'as fartas orelas do Mondego", unha peza de que non tivemos noticia até 1948, cando Fermín Bouza a dá a coñecer e desvela que fora publicado en Lisboa en 1884 para o Almanach das Senhoras para 1885, poucos meses antes do falecemento da galega universal. Que Rosalía escollese unha temática tan galaico-portuguesa, en que se enxalzan as figuras dos galegos Camões e Inês de Castro, non pode ser casual. A uns cinco anos da súa propia morte, a identidade común galego-portuguesa está xa presente no noso rexurdimento lingüístico e cultural, e é invocada tamén por todo o galeguismo da altura, moi especialmente polo seu marido, Murguía, ou o bardo Eduardo Pondal. Mais unha vez, nada hai en Rosalía que á Galiza lle sexa alleo, e viceversa. Da súa morte até aos nosos días Nos anos a seguir, a recepción da nosa escritora continúa a ocupar referencias en Portugal: catro páxinas dedicadas á súa poesía, con inserción de poemas de Follas Novas, no libro Viagens na Galiza (1890); a mención e gabanza que dela fai a estudosa Carolina Michaëlis, sobre todo nun traballo datado en 1914; a referencia á poeta na "Oda à Galiza" (1919) de Carlos Soto de Oliveira; a homenaxe literaria a Rosalía en Viana do Castelo en 1923 organizada polo Instituto Histórico do Minho, en que participaron Teixeira de Pascoaes e Noriega Varela, e de que se fai eco a publicación periódica A Aurora do Lima, ou as constantes gabanzas e presenza da cantora do Sar na obra do propio Teixeira de Pascoaes ou de Guilherme de Faria nestes anos previos ao golpe militar e posterior ditadura fascista. A nosa longa noite de pedra supuxo tamén o enmudecer das fértiles relacións culturais entre a Galiza e Portugal e, como tal, da presenza de Rosalía nas letras portuguesas. A partir da década dos 50 vaise recuperando de vagariño, con traballos como os dos estudosos da literatura Jacinto Prado Coelho (1952, 1956 e 1976) e Machado da Rosa (1957 e 1958) e, moi especialmente coa homenaxe organizada pola Câmara Municipal do Porto en 1954. O elemento central dela foi a inauguración do monumento a Rosalía chantado na Praça da Galiza da cidade portuense, coa presenza da súa filla Gala. Todos os discursos alí realizados ficaron recollidos na publicación Homenagem a Rosalía de Castro. Agosto de 1954, xunto cun poema autógrafo de Rosalía, "A Pilar Castro y Alván", de 1984, que a súa filla ofereceu para tal ocasión. En anos posteriores a presenza de Rosalía en Portugal continúa en traballos de carácter ensaístico e literario de man de autores como J. R. Santos Júnior (1969) ou Eugénio de Andrade (1984). E moi destacadamente coa publicación Rosalia de Castro. Antologia poética. Cancioneiro rosaliano (Viseu, 1985), do galego Ernesto Guerra da Cal, en que se recollen composicións líricas de homenaxe de quince poetas galegos e tres brasileiros. E así até a actualidade, onde a figura de Rosalía se encarna ano após ano no país viciño, en diálogo actualizado coa cultura galego-portuguesa.