Rei Ballesteros volve, por fin, ás librarías

Revolucionou a literatura galega, mais non foi demasiado lido. O nome de Anxo Rei Ballesteros vén precedido dun aroma de malditismo que talvez non lle fai xustiza á súa obra. A nova edición de Loaira que vén de sacar do prelo a editorial Laiovento "redescobre" un autor máis citado que coñecido: a súa proposta, quizais, segue sendo demasiado radical para uns tempos ancorados no conformismo. "Era un escándalo que a novela non estivese viva no mercado, que non fose accesíbel ao público", declara Manuel Castelao Mexuto, a cuxo coidado está esta edición, en conversa con Nós Diario. "Non teño ningunha dúbida de que é, xunto con Scorpio, de Carvalho Calero, a mellor novela do século XX. E, curiosamente, operan de forma simétrica: se a de Carvalho describe o inicio da ditadura, Loaira fai o propio co final". Loaira utiliza o ambiente universitario -no que o estudantado está máis preocupado por cambiar o mundo que por aprobar- como escenario que relata o final da ditadura e a loita pola democracia e, desde ese punto de vista, é unha novela política. Mais sempre que empreguemos o termo político no seu senso máis amplo, o dunha identidade que precisa necesariamente do comunitario. "Rei Ballesteros está dicíndonos que o individuo, para ser plenamente, debe conxugarse en plural", explica Castelao Mexuto. "Hai un episodio erótico na novela, entre as personaxes de Brigit e o Mauro, na que ela lle mostra a complexidade da experiencia humana obrigándoo a lembrar outras amantes: o que suxace aí é a idea de que o amor é unha forza emancipadora en tanto que desarma a idea de identidade individual para desfigurar os límites entre os seres. A idea de comunidade como elemento fundamental da identidade sempre está detrás do discurso da literatura de Rei Ballesteros". O estudio de Rei Ballesteros agochaba un ensaio que ve a luz cinco anos após súa morte A verdade dun tempo Utilizar aquel ambiente da Universidade da década de 1970 permítelle crear unha tensión extraordinaria entre o poder da ditadura -que, na novela, nunca desaparece, mesmo cando cronoloxicamente o ditador estaría morto- e as ansias da mocidade por cambiar o mundo. "Ese é un dos elementos que fan da novela unha obra moi contemporánea: que recupera a verdade sobre aquel período. Son uns anos que logo foron moi caricaturizados precisamente porque houbo unha renuncia aos seus valores fundamentais. Se cadra, era un pouco naif, pero existía o sentimento de que todo era posíbel, que se podía cambiar o mundo e que se podía cambiar a vida, que outra vida era posíbel". Era a época en que , por exemplo, se daba unha revolución -a dos Cravos- en plena Europa occidental. "Claro, pero os que portaban esas bandeiras abandonáronas. Mais a novela describe á perfección aquel tempo que, dalgunha maneira, conformounos. É unha novela dun lugar -Compostela- e dun tempo, e iso é a que a fai universal, igual que o Ulysses de Joyce é universal por describir o Dublín de 1904". O radicalismo discreto de Anxo Rei Ballesteros Un escritor nacional E, por suposto, do discurso sobre a identidade sáltase con facilidade á cuestión sobre a nación, á interrogación sobre o ser nacional, un elemento que o autor enfrontou sen necesidade de aferrarse a ningún tópico. "Efectivamente, Anxo non precisaba ser nacionalista porque era un escritor nacional. Toda a súa obra é un intento de responder á pregunta Quen somos nós? Nun ensaio publicado na revista Grial, afirmaba que 'a literatura pide terra'. El mantén unha preocupación constante pola memoria viva, polo que edifica os fundamentos da identidade colectiva, e Loaira, en realidade, é un exercicio vivo de memoria". O editor da novela engade que "Loaira non é só unha obra literaria, tamén é unha obra de pensamento. Utiliza o literario para exceder o campo do pensamento e o pensamento para transcender o ámbito do literario. Tiña unha enorme capacidade para conxugar os dous rexistros. Na literatura do século XX, en ocasións, dáse un exceso de racionalismo que afasta os lectores da escrita. Mais el era quen de reflexionar sen perder de vista o emocional, de facer pensar e conmover ao mesmo tempo". A iniciación á vida de Rei Ballesteros Profesión: escritor É a mesma capacidade que tiña para combinar a comedia e a traxedia. Loaira está ateigada de episodios dramáticos e mesmo tráxicos, mais non perde nunca un sentido do humor que dá lugar a escenas e situacións absolutamente esmendrellantes. "Creo que iso ten que ver coa personalidade de Rei Ballesteros", aventura Castelao Mexuto. "Era unha persoa brillante e apaixonada e cunha imensa capacidade de entregarse á vivencia do momento. Cando estabas con el era preciso esquecerse do futuro. Podía estar contigo todo o día falando do divino e o humano, mais logo pasaba toda a noite escribindo e depurando cada páxina. Amaba profundamente a vida e, para el, a escrita tamén formaba parte da vida. Hai que lembrar que no seu documento de identidade puña 'Profesión: escritor. E era verdade". Unha escrita que, ademais, crea unha obra aberta que empurra á persoa que o le a crear conexións entre personaxes e situacións, un verdadeiro motor para o pensamento que desborda dunha forma torrencial. "Editando a novela, decateime do enorme caudal de lecturas de Rei Ballesteros. Con Otero Pedraio, é o escritor de maior riqueza léxica que ten a literatura galega. E mostra a versatilidade dunha lingua que a novela de agora, por mor dun proceso de creación da norma mal entendido, que rexeita vocabulario vivo na literatura e na fala, empobreceu de forma dramática. E a iso temos que lle engadir o seu extraordinario oído para a lingua popular. El sempre mantivo que a verdade da lingua estaba na fala. E os eu traballo outórgalle unha intensidade excepcional á súa prosa". Castelao Mexuto: En Pondal hai un evidente compromiso emancipador, mais todos os poemas levantan acta da prostración