O estío festivo

O verán é un tempo propicio para celebrar a festa. Foi sempre así, mais agora ao ser o tempo de vacacións por excelencia, sumamos máis festas ás tradicionais. Collo prestado o título desta colaboración dunha obra clásica de antropoloxía sobre as festas, de Julio Caro Baroja. Un libro clásico que, xunto con outros deste autor vasco, axudaron a normalizar a festa como obxecto de estudo da antropoloxía, especialmente tras a morte do ditador e o novo tempo que se abría. Eran momentos de reivindicacións identitarias e a festa era entendida como símbolo de liberdade e colectividade; tamén como símbolo de espontaneidade. Até entón o estudo da festa estaba nas mans dos folcloristas e mal vistos polos usos feitos polo franquismo do folclore. Entón, estudar as festas desde a antropoloxía non estaba ben visto, era algo retrógrado. Mais, morto o ditador, estudar os rituais festivos converteuse en tema atraente, como o demostran as numerosas publicacións ao respecto. Non só iso, senón que era visto como progresista. Así, se desbotaba a idea entón prevalente dun proceso de desritualización que se dicía daba en Europa desde a II Guerra Mundial. Entón, a partir da década de 1970, comezaría un tempo de revitalización. Así que a festa foi vista como un lugar privilexiado para coñecer unha comunidade. Romarías e rituais En Galiza tíñamos a tradición da etnografía do Seminario de Estudos Galegos e de Nós, onde a festa era entendida como elemento diferenciador. Amais, non se percibira que se dera ese fenómeno de perda de rituais. Como moito, e como en todo proceso ao longo da historia, houbo casos de ir a menos, como de aparición de novas festas ou ida a máis doutras. Un exemplo de ir a máis témolo na romaría de San Fins do Castro, na parroquia de Santo Estevo de Cesullas (Cabana de Bergantiños, na comarca homónima). Aquí había unha romaría do estilo doutras moitas que hai ao longo da nosa xeografía. Un santuario situado nunha zona frondosa, unha lenda que xustifica as súas orixes, unha fonte, unha imaxe relixiosa que serve como intermediaria ante o divino, unha procesión, música e merendas. Un lugar de devoción, mais tamén para pasar un tempo de lecer e sentirse parte dunha comunidade. Un tempo para a sociabilidade. A orixe do 'berro seco' No ano no que se proclama a II República chega destinado a esta parroquia un novo párroco, Saturnino Cuíñas Lois. Viña das Terras de Cotobade, dunha familia de canteiros. Gustáballe a música popular, tocaba a gaita, cantaba, recollía coplas, colaboraba con grupos folclóricos e fundara na parroquia unha coral que tamén interpretaba cantos picarescos, algo que lle traería algunha reprimenda das autoridades eclesiásticas. Este crego introducirá na romaría varios elementos que a transformarían, medrando e destacándoa sobre outras. Serían: o himno, o santo de pólvora, as culleres na fonte para beber a auga e, especialmente, o berro seco. Este converteríase en todo un referente, en algo identificativo desta romaría. Desde a década dos 70 a festa foi vista como un lugar privilexiado para coñecer unha comunidade Hai varias teorías sobre a orixe deste ritual. Como non, aquí tamén se buscou entroncalo en tempos antigos, no mundo céltico. Para min e algo ex novo e ten que ver co traballo dos canteiros, especialmente cando levantaban grandes pedras e se requiría un esforzo común e unísono de todos, ao tempo que lanzaban un berro seco ao aire, unha especie de aturuxo. "Ouh!" Antonio Fraguas, tamén de Cotobade, dicía que vellos, moito máis vellos do que moitas veces pensamos, son certos costumes, entre eles algúns rituais festivos. Esa preocupación por identificar supervivencias do pasado e de supostos cultos pagáns levou a desatender por que eses rituais resultan atractivos e a entender por que a xente segue participando deles. O ritual do berro seco é sinxelo: o crego no palco pide á xente romeira que se aniñe e se collan das mans. A un sinal érguense, emiten un berro, ouh, e elevan as mans. Así tres veces. Mais os cregos cambian e algúns de agora non falan galego. Este ano o crego non pediu que a xente se collese das mans. Na década de 1980 chega á romaría romeiros e romeiras que transforman a festa. Eran "os do viño". Xente moza que tiraban viño uns aos outros e dividindo o espazo da romaría en dúas metades ben definidas, levando a celebración do berro seco á parte traseira da capela nunha zona incómoda. Así, o ritual que fixo medrar a romaría quedou relegado. Este xeito de participación non era entendido nin compartido por outra xente romeira. Neste ano de 2023 volveuse celebrar no espazo central e non vimos xente tirando viño. Outro cambio.