José Suárez, o fotógrafo galego universal

Nun artigo de antes da Guerra Civil, Eduardo Blanco Amor escribía sobre a serie fotográfica Romaría de San Vitoiro, na que José Suárez recollía os tempos de lecer da festa coa ambientación da banda de música, o baile, os postos dos feirantes…, imaxes nas que non podía faltar o cura e a parella da Garda Civil. Poeticamente o escritor referíase, en concreto, á titulada Os do gorro atravesado: "Baixo os tricornes […] asoman unhas caras de poucos amigos, prestas a pór orde con voz indiscutíbel, mediante as miúdas bocas dos mosquetóns… que en tales casos acostuman a apuntar para o cénit". Este artigo acompañou o fotógrafo alaricano toda a súa vida, mais cunha pequena emenda feita por el no texto impreso: "Non sempre apuntan ao cénit", o que, tal e como refiren os seus biógrafos Manuel Sendón e Xosé Luís Suárez Canal, conta moito da súa actitude ideolóxica. Mirada reveladora Rematou 2023 co inicio do cincuentenario da morte de Urbano Lugrís e ábrese este co de José Suárez, un home comprometido coas ideas republicanas e un artista imaxinativo que soubo crear un xénero propio con un grande abano de rexistros, todos sen excepción totalmente innovadores. Tanto na serie da romaría xa citada como nas de Mariñeiros, A malla ou Beiramar, Suárez vai relatando instantes do que nun principio poderíamos pensar que, en conxunto, corresponden a unha reportaxe, a documentación gráfica duns feitos nos que se amosan as faenas do campo ou da mar como un correlato no que cada fotografía, unha por unha, como se fosen as letras dunha mesma palabra, necesitase da que está ao lado. Agora ben, nesta cadea, aínda que todas son precisas, cada unha delas ten vida por si mesma, cada unha é reveladora dun mundo particular interpretado pola obxectividade da mirada, o encadre oportuno, coa luz e as sombras matizando os rostros e os picados e contrapicados enfocando a forza do momento. As fotos de Suárez son precisas, cada unha ten vida por si mesma, cada unha é reveladora dun mundo particular interpretado pola obxectividade da mirada A proposta deste autor, tanto na fotografía directa como nas colaboracións cinematográficas, evidencia anotacións de aparente distinta índole. Por un lado esa función de atrapar a realidade con vocación narrativa e social, por outra, o contexto conceptual que o empurra a transmitir máis do que se ve. Detrás deses escenarios hai traballadores e traballadoras que simbolizan a dura loita diaria polo sustento, existindo polo tanto un compoñente de fondo que revela o ideal de vida de José Suárez, autor que se decantou por retratar os escenarios máis humildes con dignidade e esa compostura de honestidade e incluso grandeza. E non fixo diferenzas, dá igual se as retratadas son as labregas galegas, os pastores da Mancha ou os recolledores de algodón do Chaco; o home e a muller son protagonistas dunha pulsión entre a realidade documental e a representación plástica, nada tradicional e sempre renovadora. A serie da neve en Chile, coa beleza buscada a través do alento da luz no branco da paisaxe, e as imaxes que fixo durante a súa estadía en Xapón son a proba dese enmarque limpo e esa cadencia harmoniosa, que comunica historias e coida con profesionalidade a posta en escena; un guión ben estudado que por outra parte concordaba co dominio do xesto elegante e sutil do teatro xaponés Noh, do que se fixo un incondicional admirador. Soños truncados A Guerra Civil truncou moitos soños, unha parálise que se viu reflectida no peche de distintos proxectos; e non só profesionais, senón tamén persoais, o máis sinalado a separación da súa muller. Xa no exilio, distintos emprazamentos de América, África e Asia foron os lugares de continuación da carreira do que foi, non teño dúbida, o mellor fotógrafo que ten dado este país, un profesional cunha mirada aberta e adiantada ao seu tempo, unha mirada que non titubeaba cando atopaba o ángulo perfecto para disparar a cámara. A volta en 1959 foi demasiado precipitada, despois de vivir mundos tan intensos, de experimentar territorios de creación tan orixinais e vangardistas. Atopouse con que Galicia non percorrera os mesmos tempos ca el. O enfrontamento tivo que ser arrepiante. O atraso, a situación cultural e política e o pouco recoñecemento polo seu traballo acabaron por abatelo. Faleceu na Guarda en xaneiro de 1974. A derradeira homenaxe fíxose hai agora nove anos na Cidade da Cultura, unha mostra na que puidemos descubrir as múltiples e artísticas facetas deste fotógrafo universal.