Descansar en paz

"Somos porque os nosos corpos existen. Calquera acción, reacción, pensamento e sentimento nace e morre no corpo, maniféstase e reprímese nel, por el. […] Temos que admitilo: só somos corpos". Corpos (Erica Couto-Ferreira, Kalandraka, 2023). Hai días nos que o sol se agocha entre a néboa coma se fose un solpor, entón semella que podes agarralo sen queimarte. Ás veces, coa Morte acontece iso: en novembro parece que podes achegarte a ela sen que te alcance. Mais, antes ou despois, atrápate. Porén, como advirte a psicóloga Gema Zunzunegui "resistímonos á impermanencia. Incluso no día a día resistímonos a que as cousas acaben". Se nos custa aceptar os finais, como non sucumbir ante o derradeiro? A escritora Erica Couto-Ferreira vén de publicar un libro onde fala da morte desde o máis físico: o corpo. Ese corpo ao que non se lle deixa envellecer, que se aferra a unha mocidade que queda atrás (e que está ben que quede atrás). "Creo que estamos nun momento bastante peculiar no que actúan forzas contrapostas. Por unha banda, como sociedade seguimos sen aceptar plenamente a realidade da morte propia, da morte próxima. Son preferibles as mensaxes que potencian os conceptos de saúde, beleza e atractivo eterno". No entanto, a vida non deixa de ser unha sucesión de etapas. Principio e fin Por outro lado, vivimos envoltas en mortes. "As imaxes que se difunden nos medios, ademais, están ligadas a contextos violentos, a conflitos bélicos, masacres, traxedias, crimes e feminicidios. Ese bombardeo feroz leva a que asociemos instintivamente a morte con feitos dunha violencia intolerable", reflexiona Couto-Ferreira. Mais estas mortes, como recorda Zunzunegui, "están despersonalizadas, non te atravesan, porque non se podería soportar". E é que a Morte semella pesar sobre o noso lombo e a un tempo, como demostra todo o imaxinario que xira ao seu redor (como as lendas que arrastran a Santa Compaña ou as pantasmas), produce unha estraña atracción, tal e como recoñece Couto-Ferreira. "Penso que o universo funerario, que se presenta desde unha perspectiva máis lúdica ou mesmo turística, captura a nosa atención porque, no fondo, sabemos que nós tamén participaremos nel. Debaixo do pelexo levamos connosco un cranio e un esqueleto, os dous símbolos máis recoñecibles da mortalidade, non si?". Pensar que facer unha vez falecidos é importante, e tamén ter o dereito a decidir como se quere chegar á morte Pero esa comuñón non é doada de dixerir. "Todo isto non quita que nos custe aceptar a morte dos seres queridos e, sobre todo, a propia morte e o camiño que nos leva cara a ela (o envellecemento, a perda progresiva de facultades, a enfermidade). Vivimos no medio desas dúas correntes opostas, a atracción e o rexeitamento", opina a escritora. Zunzunegui apunta a necesidade de "conectar coa morte", a importancia de "naturalizar e aceptar que non depende de ti". "Canto máis te resistes, peor, máis sofres", matiza, "hai que integrar que as cousas teñen un principio e un fin, e que o fin ten un sentido". Porén, sinala que ás persoas sen crenzas relixiosas están en desvantaxe pois "explicar o que non sabes é complicado". E o descoñecido dá medo. De aí a importancia da despedida e da integración da propia perda. "Os ritos, cando non se converten nun circo, son pasos necesarios. Por exemplo, axúdannos a descubrir, a través doutras persoas, as partes descoñecidas de quen nos deixa", recalca Zunzunegui. Pensar a morte Erica Couto-Ferreira amosa como "nos últimos anos xurdiron propostas que buscan reintegrar a morte (unha morte pacífica, aceptada e aceptable) nas nosas vidas. Como o traballo da deseñadora Pia Interlandi coa creación de mortallas e vestidos fúnebres biodegradables que ela se encarga de personalizar para os seus clientes aínda vivos ou o movemento dos enterramentos naturais. Son propostas artísticas e educativas que permiten falar da morte propia e allea mentres aínda estamos vivos, con tempo para pensar e decidir sobre a despedida final que queremos para nós e os nosos". É importante pensar que facer unha vez falecidos, e tamén ter o dereito a decidir como se quere chegar á morte. Como explica Couto-Ferreira, "hoxe, manéxanse uns conceptos de vida (e de morte) máis amplos que diferencian, por exemplo, entre a morte clínica e a morte biolóxica, e que son froito dun cambio científico paradigmático. O dereito contemporáneo a esixir unha morte digna ten a peculiaridade de que, cando se exerce, funciona como unha ratificación do amor pola existencia, unha valorización da vida digna de ser vivida". Porque ao final, a Morte lémbranos o importante que é vivir; bérranos un vive! pois o tempo é o que é.