Convocatorias multitudinarias arredor da cultura

Hai décadas que xurdiu a etiqueta "cultura de masas" como interpretación dun modelo social e cultural que implica, entre outras cousas, un consumo en aluvión de todo tipo de eventos, sexan concertos, exposicións ou feiras. A historia do concepto empezou a tomar forma a mediados do século XX, adquirindo dimensións grandiosas nestes últimos anos. Afixémonos á masificación, ás filas interminables, ás estrataxemas mediáticas, acaso tamén á conversión dos museos en parques temáticos, territorios polos que formigan visitantes de toda condición, desde o que contempla con interese e detalle ata os que só ven e non miran, engaiolados por unha moda que obriga á visita de compromiso para mercar merchandising e facerse un selfi coa Gioconda pertinente. Hai episodios que achandaron o camiño para chegar ata aquí como foron a creación nos anos setenta do Centro Georges Pompidou, que revolucionou o modelo de arquitectura museística, e exposicións como a de Velázquez celebrada nos anos noventa no Museo do Prado, que colaboraron a experiencias multitudinarias, hoxe xa habituais. Coñecida é igualmente a influencia do chamado efecto Guggenheim que contribuíu nos últimos tempos a normalizar esta situación, impulsando un patrón imitado en moitos sitios, aínda que con peor resultado que en Bilbao. A liña consumista no ámbito da cultura non deixa de ser un espello da propia sociedade, na que o espectáculo tense imposto en determinados medios de comunicación e estilo de política. É o que domina e ao que, desgraciadamente, nos temos acostumado. Democratización dos museos Con todo, hai que lembrar que as aglomeracións para ver coleccións de arte e acadar entradas non son novas. A finais do século XIX e inicios do seguinte producíronse unha serie de acontecementos que adiantaron a prodigalidade da xente cara as citas expositivas. A democratización dos museos despois da Revolución Francesa, abríndose non só ás elites, e a popularidade das feiras internacionais, nacionais e rexionais organizadas por medio mundo concentraron auténticas mareas de asistencia. Na Exposición Universal de 1851 en Londres, por exemplo, o número de asistentes traspasou a cifra de seis millóns e na de París en 1889, cando a inauguración da Torre Eiffel, os espectadores foron máis de 32 millóns. Ata alí desprazouse a mesma Emilia Pardo Bazán que deixou os seus encomios escritos sobre dita efeméride. Este tipo de mostras, xa entón, tal e como afirma a profesora Margarita Barral, "imitaban o efecto da realidade que a sociedade de masas xerara coa súa maquinaria comercial, amosaban imaxes creadas para os espectadores". Á 'Exposición Regional Gallega' de 1909 chegaron máis de 53.000 persoas chegadas de fóra de Compostela En Galicia, daquela, a convocatoria de máis relevancia e asistencia foi a Exposición Regional Gallega de 1909 na que chegaron a contabilizarse máis de 53.000 persoas chegadas de fóra de Compostela. A cidade transformouse coa restauración de edificios como o do Colexio San Clemente, a creación de pavillóns cun Palacio Principal na Ferradura, escenografías efémeras con arcos de triunfo, esculturas, esferas que engalanaron os recintos feirais, fixéronse congresos e ata houbo concurso de carteis; un deles gañouno o pintor Francisco Llorens cun debuxo de corte modernista no que non faltaban a vieira, a cruz de Santiago, o peregrino e a fachada das Praterías. Ao certame acudiron unha boa representación de artistas que naqueles momentos decantábanse como norma xeral pola representación costumista e máis clásica. Os aires das vangardas artísticas parisienses eran soamente borboriños aínda por tratar nunha sociedade que tentaba achegarse con xeito á modernidade. Elvira Santiso, María Corredoyra, Carlos Sobrino, Jesús Corredoyra, Castelao, José María Fenollera ou Isidoro Brocos participaron con obras que nalgún caso mereceron distinción dos organizadores. Consumo banal Esta exposición, aínda cos problemas económicos e de infraestrutura que carrexou, foi un éxito de visitantes e de recoñecementos. Velaí que máis dun século despois, as ringleiras de xente para entrar na catedral sucédense decotío, a ocupación das prazas da zona vella ameazan mesmo bens de patrimonio histórico. E isto ocorre en todas partes, non é exclusivo de Compostela. Quizá temos chegado ao extremo da chamada "banalización da cultura", consecuencia directa desa sociedade consumista do espectáculo. De ser así, haberá que repensar e reorganizar os lugares comúns da cultura para que esta siga sendo motivo de saber e de criterio.