A cinza, a fin do Entroido e o inicio da Coresma

Na Quarta-Feira de Cinza, neste 2024 coincidente co comercial San Valentín, remata a longa corentena festiva do Entroido, cos seus domingos e xoves de fartura, liberdade, sons, danzas e creatividade iniciática para a mocidade, tan competitiva de ancestrais tradicións entre parroquias... para baixar dos tronos das alturas aos seus ídolos, chámense Meco, Urco, Momo, Entroido, Ravachol en Pontevedra... e conducilos a un enterro ou queima ao que se suma, de xeito retranqueiro, a Sardiña, peixe que, máis ben habería que entronizar porque entra no seu tempo, fronte ao porco que encheu mesas... así pasamos a un novo tempo, de soidade, cavilares e abstinencia, se acaso de sardiña á brasa. Para a tradición o xogo entre os Catro Elementos determina a vida-morte-resurrección no agro, final onde todo se volve cinza, humus, terra que novamente será sementada. A luz e as tebras, os anxos e os demos entran en xogo nesa moeda vital que ten dúas caras, a da algarabía, da festa, da convivencia e da fartura, dos Felóns (Felos) e das Pantallas (Pantagruel), a cachucha do porco e na outra cara a que representa a intimidade, os cavilares, a reclusión e o xaxún, a sardiña. Entroido que se converterá en cinzas, residuo de purificación, que logo serán terra traballada, cultivada e da que sacar a cultura: Cinza que será pigmento para os pintores prehistóricos, remedio para rituais, coa que consagrar e bendicir templos... e coa que, na Quarta-Feira de Cinza, cando se pon fin ao Entroido e se abre a porta á Coresma, á corentena -corenta días denantes da- e na misa mañanceira os fieis reciben na fronte a cruz que o párroco traza cun ósiño de defunto na fronte. Ritual no que se lembra que somos parte desa cinza: “Memento , homo, quia pulvis es et in pulverem reverteris”, (lembra, humano, que po es é en po te has converter). Certo que á fin somos “po namorado” na inmensidade do cosmos, engadiría o poeta. O inmenso valor cultural da cinza Cinza que, ademais, foi base para remedios contra o "mal de aire", contra as lombrigas, untando a caluga coa súa borra; dicían que bebendo as cinzas resultantes da queima da camisa do enfermo era boa para e epilepsia....contra a erisipela, como para coagular o sangue na feridas... E diferentes ripos de cinza, de vide, de carballo, de allos, de uceira, do brelo... a dos fornos de pan, eran moi solicitada, como as retiradas das cachelas das celebracións de equinoccios e solsticios, así as das fogueiras do San Xoán ou do San Silvestre, as dos Magostos... vello remol para dar base e sobre del acender o lume novo das lareiras... e entre as meigas e curandeiras a cinza sacada pola queima dunha cobra, dunha salamántiga ou dun lagarto, mesturadas logo con auga bendita, con aceite de oliveira ou mesmo con cuspe conformaban un primitivo ungüento que logo era aplicado cunha pluma de corvo ou cun coitelo en rito de cruces e avemarías. Mesmo cinzas de defunto en beberaxe, recomendadas para asuntos amorosos... cuestións das que dá conta Xesús Rodriguez López no seu libro de Supersticiones de Galicia (1885) e máis recentemente o profesor X. Ramón Mariño Ferro en La Medicina Popular Interpretada (1985). Cinza que contén lixivia, que actúa como deterxente para lavar a roupa. Lembramos aínda que o liño branquexaba nun pote con auga a ferver unhas seis horas, xunto con cinza de carballo ou de vide, couselos e un óso de porco. Sabemos que mesmo se usaba para limpar os dentes. Sábese polos contos que as cinza das bruxas esborrallábase ao mar para que non retornase o seu mal No Exipto e na Grecia antiga os devotos envorcallábanse sobre a cinza sacra das piras dos holocaustos, dos animais sacrificados, entendendo a súa simbólica virtude purificadora, de renovación. Como modelo tíñase o mito da ave fénix, a que purificada polo lume renace rexuvenecida. Ritos con orixe oriental, tántricos, moitos dos que aínda seguen vivos na India e mesmo documentados nos pobos precolombinos, os de herdos maias e incas. Cinza que se cre purificadora e coa que se untan e pintan os fieis en rito de tránsito... criterios que puideron ter os enigmáticos rituais célticos de incineración. Sabemos polos contos que as cinza das bruxas esborrallábase ao mar... para que non retornase o seu mal. E velaí nas festas cíclicas, agrarias, sempre centradas por unha lumeirada, o uso das cinzas para emborrallarse ou pintar a cara, como espectros ou demos, improvisadas máscaras, batallas de cinza e feluche (cinza mesturada con auga) entre os mozos. Rememorando así ritos iniciáticos, de tránsito, o paso da puvertade á adolescencia. Cinza, o “nigredo” dos alquimistas, símbolo de purificación, asociado tanto ao tránsito da fin como ao principio e á rexeneración: todo un universo sobre o que recrear. A Coresma e a sardiña Remata o Entroido e comeza a Coresma. A sardiña nunhas zonas, noutras o Meco, Urco, Momo, Entroido ou Ravachol, son levados a un enterro ou queima. Entroido que se converterá en cinzas. A sardiña entra no seu tempo ante un porco que protagonizou as mesas do Entroido. Pasamos a un novo tempo, de soidade, cavilares e abstinencia, de sardiña. Nunha cara temos a cachucha do porco e na outra a que representa a intimidade, os cavilares, a reclusión, a sardiña.