Bretaña: unha reunificación que vén

Como un auténtico circuíto de xentes, linguas e ideas, o mar nunca deixou de ser o grande elo que une Galiza co resto de pobos que habitan as costas do Occidente de Europa. Os contactos foron e son tan estreitos que fóra das nosas fronteiras mesmo sorprende que o noso himno nacional −aínda non debidamente restaurado− estea tan ligado á mitoloxía irlandesa ou que un número tan singular de localidades galegas manteñan irmandamento con non poucas vilas bretoas. Lonxe do aparente, na realidade os vencellos galego-bretóns levan séculos sendo frutíferos. Moito antes de o Festival de An Orient acoller cos brazos abertos a música galega, xa nos anos 20 do século pasado, era Castelao quen recorrería os cómaros bretóns na procura de cruceiros, "calvarios" e todo tipo de pedras cristianizadas que salpican a antiga Armórica. Daquel caderno de viaxe nacería As cruces de pedra na Bretaña, co seu homólogo, As cruces de pedra na Galiza. Mais en xustiza, catro séculos antes daquel periplo, a finais do século XV, xa o entón chamado "ducado de Bretaña", acollera −xunto con Portugal− centos de nobres galegos que escapaban da política represora instaurada polos Reis Católicos no reino de Galiza. Dunha forma paralela a aquel crecente dominio castelán sobre Galiza, a Bretaña de entón tamén estaba a piques de caer −finalmente− na órbita da poderosa monarquía francesa. Unha fortaleza na beira do Loire A gran testemuña de excepción daquela época aínda se ergue en pé: é o castelo de Nantes, situado na beira norte do río Loire. Impoñente e elegante, a fortaleza, coñecida como "castelo dos duques da Bretaña", respondeu á vontade de Francisco II, último duque da Bretaña libre, por erguer un enclave defensivo fronte á realeza francesa. Se ben a construción e reforzamento do castelo foron continuados pola súa filla, a duquesa Ana de Bretaña, esta pasaría á historia polos seus matrimonios dentro da monarquía francesa, a fin de evitar un choque devastador para o seu país. Dábase inicio á integración definitiva de Bretaña no reino de Francia e con ela, o idioma bretón agravaría o seu declive. Inexpugnábel mais revestido dunha delicada estética renacentista, a visita ao castelo resulta obrigada para calquera visitante á cidade. Traspasados os muros da fortaleza, no seu interior o pazo ducal acolle un completísimo museo que exhibe centos de pezas que conforman o valioso patrimonio da urbe, desde os primeiros testemuños prehistóricos até o Nantes da industria naval. Porén, a cara máis destacábel da exposición permanente non está nas súas instalacións nin dos recursos tecnolóxicos; atópase no seu compromiso, libre de complexos, coa realidade histórica, económica e social da cidade. Superados parte dos tabús políticos e sociais, a exposición non oculta as caras máis incómodas do pasado bretón. Así, nunha sala explícase −e reprodúcese− o asedio que as tropas francesas realizaron na capital bretoa a finais do século XV. Cabe facernos as seguintes preguntas: sería imaxinábel facer algo similar co cerco das tropas dos Reis Católicos á Frouxeira de Pardo de Cela ou ao castelo de Caldaloba? E do asedio de Henrique de Trastámara á cidade de Lugo defendida por Fernando de Castro? A pesar dos esforzos para anular a bretonidade de Nantes, a realidade imponse en toda a cidade a través da omnipresencia da bandeira bretoa Non só iso, o principal museo de Nantes exhibe, con dignidade e humillación, o seu pasado como un dos grandes portos "negreiros" de Francia durante os séculos XVI e XIX. Identidade Entre as ducias de grillóns, cadeas e demais obxectos usados nos barcos de escravistas, a narrativa que nos achega o museo non evita, en ningún momento, a denuncia sobre unha realidade histórica que segue a suscitar cabezas baixas en boa parte de Occidente, especialmente naqueles Estados de pasado imperial. No entanto, o principal tabú que non agocha o castelo de Nantes ten que ver coa propia súa identidade, pasada e actual: a súa "bretonidade". E é que a pesar da obvia vinculación co país como auténtico corazón histórico da Bretaña, na actualidade Nantes non é, cando menos para o Estado francés, unha cidade bretoa. Desde 1941, o deseño administrativo das autoridades lideradas por Philippe Pétain apartou Nantes da rexión Bretagne, a fin de crear unha artificiosa demarcación coñecida como Pays de la Loire. A pesar dos esforzos políticos para anular a bretonidade de Nantes, a realidade imponse en toda a cidade ducal a través da omnipresencia da bandeira bretoa (a Gwenn ha Du), os seus elementos máis senlleiros e, igualmente, dunha crecente vontade que deixa claro que a reunificación bretoa chama, cada día con máis forza, ás portas da política francesa: serán os últimos?