As renuncias

A literatura ten unha característica autorreferencial que a fai destacar de entre todas as actividades humanas. Non só conta historias e constrúe discursos, senón que tamén ten a capacidade de construír a súa propia historia e o mesmo discurso que se refire a si mesma. Trátase dun don perigoso e que moitas veces entrou en conflito coas perspectivas asépticas e organizativas das disciplinas que a estudan. Cando no ámbito da teoría literaria contemporánea aparece a idea da “morte do autor” faino como un revulsivo contra moitas cousas, entre elas os excesos do biografismo e das interpretacións pretensamente psicolóxicas que xiraban ao redor do individuo. Non importa a historia persoal de quen escribe, di a teoría, na procura dunha achega o máis precisa posíbel á produción literaria. Porque un individuo nunca escribe en solitario, reproduce ecos dunha sociedade e dunha época. Se non fose el, sería outra persoa. A obra é o que debe importarnos e non os avatares de quen a xerou, nin sequera as súas intencións A obra é o que debe importarnos e non os avatares de quen a xerou, nin sequera as súas intencións ou a propia interpretación sobre o escrito teñen máis que un valor anecdótico. Porén, para infortunio desa parte da teoría, as historias sobre os autores continúan vivas e transmítense sen cesar, aínda que é certo que moitas veces desligadas das súas obras. Pode que o exemplo extremo desa corrente sexa o relato das renuncias. Se a evolución da pintura foi capaz de chegar ao punto de non pintar un cadro, a literatura conseguiu crear máis materia prima literaria sobre aquelas persoas que decidiron deixar de escribir. Arthur Rimbaud O mellor exemplo é o de Arthur Rimbaud, poeta adolescente cunha obra que non é tan coñecida como pode selo a historia do seu abandono da literatura aos vinte anos para converterse en aventureiro e soldado de fortuna. O autor bohemio acaba os seus días na remota cidade africana de Harar, comerciando con armas e escravos, sen deixar máis liñas escritas que unhas poucas cartas familiares. A súa carreira literaria e o seu papel de poeta na sociedade parisiense convértense nun lóstrego no medio da súa biografía, unha pequena paréntese na súa vida, a pesar de que deixase atrás unha obra relevante e mesmo xogase a definir o que eran as artes da poesía dunha forma coa que aínda dialogamos hoxe. Que a figura máis carismática da súa época deixase a escrita por un azar tan turbio e distante é, porén, unha historia que pode competir coa mesma obra que deixou atrás. Aínda hoxe, as referencias literarias a Harar falan da renuncia de Rimbaud moito máis que do que deixou escrito. Emily Dickinson Outra forma de abandono é a que toca só un dos factores da fuxida a Harar: a renuncia á sociedade, que é quen dá sentido á actividade literaria. Pódese escribir toda a vida para un mesmo? Foi máis ou menos o que fixo Emily Dickinson, que entendeu a súa poesía como unha actividade privada que só de forma puntual coñeceu outros lectores. A actitude de Dickinson enténdense moito mellor aplicando as coordenadas de xénero e de historia ao seu contexto, pero é probábel que inspirase dalgunha maneira a fuxida interior doutro autor estadounidense, que a abordou dunha forma moito máis estrambótica. J. D. Salinger A historia de J. D. Salinger é a dun autor que descobre que non tolera a sociedade que o está convertendo no grande autor do país durante os anos sesenta do pasado século. Retirarse da vida pública a escribir só para si mesmo foi unha decisión que o converteu nunha especie de lenda. A imaxe do autor que marchou a un lugar remoto inza boa parte dos produtos audiovisuais sobre literatura das últimas décadas, e a maior parte deles trata de representar variantes dese Salinger que morría no ano 2010 e deixaba un corpus de cincuenta anos de obras inéditas que parece que serán editadas nos próximos anos pola súa familia. Sexa como sexa a recepción crítica, é probábel que a historia máis lembrada de Salinger continúe a ser a do seu illamento ou a das teorías que vincularon a súa obra ao asasinato de Lennon. A historia da literatura está chea de perspectivas similares. Tamén entre nós, onde a renuncia literaria toma moitas veces a dimensión dunha traizón a unha comunidade en loita. A emerxencia das novas narrativas de posguerra non se entendería sen a figura de Gonzalo Rodríguez Mourullo, que deixou dúas obras revoltantes para despois abandonar a escrita. A literatura, porén, seguirá a contar todas estas historias como o que son: unha escusa para seguir contando historias.