Souben de Sofonisba hai poucos anos, após ler unha reportaxe sobre mulleres artistas esquecidas. Lin despois un artigo de Marica Campo en que facía referencia a ela. Lembrei entón un meu de hai moitos anos (1991) en que falaba, co gallo do bicentenario da morte de Mozart –amplamente celebrado– da existencia soterrada de Anna Maria, súa irmá, tamén música, como a de Clara Schumann, igualmente preterida pola obra e a sona do seu home, Robert. É unha constante histórica que non ten, xaora, nada de casual. O caso é que o Museo do Prado só moi recentemente acordou "desenterrar" a obra que posuía de Sofonisba de Anguissola ("Angüissola", se o lemos á italiana) e así pódense ver dela tres retratos: de Felipe II (o que reproducen adoito os libros de texto, atribuído a Alonso Sánchez Coello), de Ana de Austria e de Isabel de Valois, de quen foi dama de compañía. Tan sonoro nome é púnico, seica, como o de seu pai Amilcare ou seu irmán Anibale; outras irmás pintoras deixaron de o ser por casaren ou ingresar, unha delas, no convento. Ela, en troca, sob a protección do pai, puido desenvolver a súa vocación e exercela, merecendo o aplauso de Michelangelo, con quen se formou. Non é que as mulleres, no seu tempo e espazo (séculos XVI-XVII; Italia, España), non puidesen pintar. O que non podían era vender nen cobrar. Aí lle doe. Ela viveu baixo a protección económica do rei, que a dotou no seu primeiro matrimonio, e, despois, do seu segundo home. Máis unha vez verificamos como o amparo paterno (ou materno) é decisivo para unha muller ter acceso á súa vocación e ao desempeño dunha obra artística. O esquema é darwinista: demasiada "conxunción de planetas" a precisa para que unha e outro puidesen aflorar.
Mais foi tamén unha outra ilusión grande a que nos levou ao museo citado. Por información da compañeira e amiga Marisa Vázquez Barquero soubemos que este centro expuña (tamén, por fin!) obra "enterrada" de Rosa Bonheur. O nome desta artista (pintora, escultora) só o coñeciamos grazas á cita que dela fai Rosalía de Castro no prólogo da súa primeira novela, La hija del mar (1859). Neste ensaio, é prodixioso o "dicionario de autoridades" feminino que a nosa escritora –con 22 anos– exhibe, desde Safo, a máis antiga, até Madame Roland, George Sand ou Rosa Bonheur (1822-1899), as máis contemporáneas: unha auténtica xinea de mulleres públicas, no denotativo e non contaminado sentido da expresión. Eis as credenciais da novelista novel e a proba irrefutábel do seu avanzado feminismo e da súa audacia. A maior abondamento, Rosa Bonheur (tocaia dela, pois chamábase Marie-Rosalie realmente) acumula na súa persoa todas as transgresións: é pintora do natural, de paisaxes e de animais; leva o cabelo curto, sen chapeu; veste roupa masculina para camiñar máis cómoda; monta a cabalo; fuma en público; é homosexual... Reitero: citada por Rosalía de Castro, como pintora de paisaxes sen rival, na súa primeira novela.
O caso é que non puidemos cumprir a nosa vontade ilusionada. A obra dela que o museo expuña (unha magnífica cabeza de león titulada "Le Cid”, isto é, señor, en árabe) está cedida a un museo de Bordeos, a súa cidade natal, que celebra amplamente este ano o bicentenario do seu nacemento. Haberá que darlle ao zoco, logo, á capital da Aquitania para coñecer a súa obra de perto.
