O galego entra nunha sala de cine en Donostia para contar unha historia escrita por unha muller, Jaione Camborda, unha historia de mulleres que nos viviron antes e desta vez, o verbo fíxose corpo, o corpo que habitamos (antes), isto é o Corno. Traballo e intelixencia para traer a nosa historia con sororidade, co corpo. Pensei na miña tía Julita, en como lle tería gustado este filme, en todo o que ela sabía dos abortos debaixo das viñas, dos segredos que gardaban as cortes e, por suposto, da terra entre o millo e de ter que andar pola calada.
Pensei na miña avoa Benedicta que pariu catro fillos e catro fillas, en cando eu de pequena e preadolescente, durmía con ela naquela semana cando meu avó ía tomar as aguas a Monção coa súa irmá a tía Basilisa; lembrei a miña insistencia e o terca que era para lle arrincar palabras de cada parto. A avoa dicía que parir era un berro tan grande do corpo que non se podía termar del, non se sabía se era mellor ficar quietiña para que o berro non volvese ou tentar buscar un xeito para poñerse mellor; cando todo che está a tronzar por dentro, xa non hai paraxe.
Jaione Camborda agasalloume as imaxes para as palabras, para os relatos da miña tía Julita, unha das mulleres máis sabias que coñecín, e da miña avoa, historias que gardo coma tesouros, moito é o que teño que agradecer por este galano tan precioso. As lágrimas que estaban para nacer desde o inicio do berro, aí nas portas, aguantaron até que collín o camiño para a casa, entón foron río feliz de emoción, de homenaxe ás maiores.
O río, o mesmo que tamén me criou, está aí, de verdade. Escribín nun poema que “Non somos nada sen o río”, Camborda dime o que xa sabía, e cóntamo en imaxes coma ninguén, como mo contaba con palabras a miña avoa Isolina. É o río que cruzaban as trapicheiras da miña infancia e as de antes, todo pola calada. Ese río entre un lado e o outro, que en 1971 era un averno, fóra da ollada de gardas e gardiñas. Un lugar doutras linguaxes como a da nena muda; un lugar onde se conviven cancións e emisoras de radio. O Miño da verdade, nese cruzar das vacas, coas súas criaturas e cos seus cornos. Camborda dime o que xa sei, que somos todo co río.
En O Papagaio, Luísa Villalta, nese diálogo con Maribel Longueira leo: “A amizade ten flor que rebenta nas paredes,/ sobrevive da podremia mutua/ e só precisa das fiestras abertas/ onde nace e se deita o sol de dentro”. En o Corno lembrei o teu libro. Ti, de tan fóra da miña historia, da corte onde participei do parto de dúas ovellas, foi parir unha e parir a outra. Eu coas miñas mans que entraron nelas para saber que a cría viña ben, sen ter que lle puxar polas patiñas. Fliparas coa historia.
Ti, que entraches no Papagaio para dicir de Puta: Palabra que debería ser final e non comezo”, ti, emocionaríaste coa historia entre Anabel, preta, e quen ten cara de Catarina, nese lado onde a amizade ten flor, perenne flor de sororidade e resiliencia. Tan real como as paredes do filme, como a puta que cruza con Caronte, condenada unha e outra vez. Tan real como as putas que fuxiran de Angola e que coñecín de nena. Con Camborda florece o teu poema, loce o sol de dentro.
Con Janet Novás, da parroquia de Cans no Porriño, pensei en todas as tías Julitas de Mosende e do mundo. Janet é un corpo que rabuña ben a terra, que a sente como agua nos pés.
