E que cona ou carallo é un tropo?, diredes vós. Os tropos son a ferramenta básica, a chave inglesa –aí vai un– dos e das poetas dende a noite dos tempos –xa me saíu outro, ai que raio (e outro)–. Facede a proba: collede unha gravadora e rexistrade 5 minutos de conversa nun botellón. Imposible, polo menos un ten que haber –e xa sería pouco–. O propio botellón xa é dous tropos: hipérbole e metonimia, máis ca nada porque esaxeramos quinindiós e confundimos, entre outras cousas, a parte polo todo. “A noite confúndeme”, dicía Dinio, ese gran clásico, e todos sabemos que aquí “noite” non quere dicir o que vén no dicionario.
Dende os trobadores medievais galego-portugueses –aqueles ghichos que levaban “trobas” e rascaban no tataravó das guitarras eléctricas– tamén na nosa lingua sabemos e non temos collóns nin ovarios a non facer tropos a cadora. De feito, eles a escribiren letras de cancións –que é o que son as cantigas medievais por máis que os estudosos se poñan estupendos– chamábanlle “trobar”, que vén do latín “TROPARE”, que se lle collemos o significado polo dereito –que é o contrario do que facemos cos tropos– significa ‘facer tropos’.
Imos logo ao choio, porque todas estas sachadas que estou botando pola boca aínda querían un algo de demostración, que ben sei o escépticos que sodes e facedes ben. Haivos por aí, eu qué sei, poñámoslle sete tipos básicos de tropos, que son os que veñen na Wikipedia, porque tampouco me vou matar agora a consultar retóricas e moitísimo menos a Lázaro Carreter. A saber: a metáfora, a alegoría, a hipérbole, a metonimia, a antonomasia, a imaxe e a ironía. E vouvos pór exemplos antonomásicos –e dálle, isto xa é metatropear– que seguro que tendes empregado máis dunha vez.
A metáfora, que vén sendo chamarlle a unha cousa polo nome doutra porque lles topamos parecido. “Buah, Moncho, invita algo, que es un luras”. O fulano en cuestión aseméllaselles ás luras porque o chupa todo para si. É unha comparación que non se expresa, que se dá por entendida: “o Moncho é coma as luras”.
A alegoría é algo máis longa, porque son varias metáforas conectadas: “Buah, estiven todo o día na póla e apouchei e non dei saído do poleiro”. Aquí o ghi(Mon)chiño apalancouse na casa por estrañas razóns coma unha ave ou galiña.
A hipérbole. A isto si que somos dados, e non me digades que non, sobre todo os ghichiños falando de ghichiñas. “Buah, a esa pava para min que lle molo.” Isto xa é no 99,99 % dos casos unha esaxeración coma un mundo –isto tamén–. Pero poñamos outro exemplo máis xeral: “Buah, as chorbas flipan comigo, racho coa pana.” Mira, meu, Monchiño, colle esta chaqueta de pana e vaille dando, anda.
A metonimia évos chamarlle a unha cousa polo nome doutra porque hai entre as dúas unha relación máis alá do simple parecido. Olliño, porque é fácil confundila coa metáfora e viceversa. Amais de topármoslles parecido, ten que haber outra conexión: a parte polo todo, causa-efecto, etc. Por exemplo: “Buah, eu morreo que te cagas”. Outra hipérbole, por certo, e unha metonimia ben triste, porque aquí haiche quen confunde axuntar os morros con dar un bico. Ah, e o Moncho aquí foi un “bocas”, que é unha metonimia que creo que xa non vos teño que explicar.
A antonomasia é cando usamos un nome propio por un nome común, como estou a facer eu co tal Moncho en vez de dicir directamente “o pringao este”, ou ao revés, se dixese “O Pringao este” pero todos soubésemos que estou a falar do tal Moncho.
A imaxe, que é cando o tropo, xeralmente metáfora ou alegoría, crea unha imaxe tan gráfica do que se está a dicir que parece que o estamos a ver: “Buah, tío, vaia carauto traes”, que é cando o Chiño estivo empolado no poleiro todo o día na póla e gasta unha cara que parece unha carauta.
E por último, a ironía, que aquí é onde os galegos temos abondo que dicir, porque lle inventamos unha variante que lle chaman “retranca” e aí somos os amos. A ironía é cando se quere dicir o contrario do que se di, o sarcasmo é facer unha ironía pero xa con moita mala... idea e a retranca maniféstase cando o/a interlocutor/a non sabe se queremos dicir o contrario ou non, ou sexa, con muita mala... hostia, vaia. E aquí o exemplo poñédelo vós, que de seguro vos acordan varios, e amais o Monchiño xa non dá máis de si.
En resumo, que para faceres tropos ou trobar só falta que abras a boca (metonimia) un nada (hipérbole) para guindares (metáfora) a pedrada (imaxe) de que o bonito de ser poeta é que poeta pode ser calquera (alegoría), ¿non si (retranca), Monchiño (antonomasia)?
