Que esperar na atención de saúde mental

Cando temos que acudir a un servizo de saúde mental, convén saber que podemos esperar deste e en que situación nos atopamos agora: 1.—Que sexa unha prestación máis dentro da sanidade pública De feito, está incluída dentro da carteira de servizos comúns da sanidade pública, tanto a nivel de Atención Primaria como de especializada. Polo menos no papel. A realidade é ben distinta. A saúde mental sempre estivo no vagón de cola da sanidade, cunha carencia histórica en persoal, recursos e liderado para a necesaria transformación do modelo. Se non se inviste adecuadamente, a debilitación do público é cada vez maior e a privatización, algo cotiá que xa non nos sorprende. E debera facelo. 2.—Que sexa unha atención accesible e equitativa Un tratamento eficaz debe ser realizado en tempo. Algo do que se carece no momento actual, empezando pola Atención Primaria, con esperas actuais absolutamente incribles para o que se precisa neste nivel asistencial, fundamental para a cidadanía. Como se fose unha carreira de obstáculos, logo haberá que esperar ata case un ano para unha primeira consulta de saúde mental. En xuño deste ano alcanzouse o máximo histórico de espera dunha primeira consulta de saúde mental: máis de 9.000 persoas esperando. Isto ten como consecuencia, entre outras, que haxa unha sanidade de dúas velocidades, tendo que acudir con demasiada frecuencia á sanidade privada, non por preferencia lexítima, senón pola acumulación nos tempos de espera da pública. Quen gaña? Por outro lado, unha atención equitativa implica que factores como o nivel de renda, a idade, o lugar de residencia ou a gravidade ou limitacións da enfermidade non impidan a igualdade efectiva no acceso á atención. É unha quimera na actualidade, sobre todo en saúde mental, que precisa dun seguimento prolongado, imposible de obter se a maior parte dos recursos están nas principais cidades e só poden optar a eles quen vivan preto. 3.—Que a persoa sexa valorada en todas as súas dimensións e atendida de forma integral En saúde mental, os equipos deben estar completos, polos menos con profesionais da psiquiatría, psicoloxía clínica, enfermaría e traballo social, da terapia ocupacional e incluso de profesorado (en ingresos hospitalarios e hospitais de día infanto-xuvenís). Un tratamento eficaz inclúe a valoración integral e planificación individualizada, tendo en conta os determinantes sociais, culturais, económicos e persoais, non só os síntomas. Para iso, é necesaria unha cultura de equipo que se consegue con estabilidade laboral dos seus membros, funcionamento horizontal na participación e con tempo planificado para a posta en común dos casos. En saúde mental permanecen estigmas como a idea de que as persoas nunca están en condicións de tomar decisións acertadas de forma autónoma Este modo de traballar non require un grande investimento económico, senón unhas axendas de traballo que permitan espazos de coordinación. A xestión actual por parte do Sergas afástase drasticamente deste modelo, con profesionais aparentemente intercambiables que igual poden estar nunha mesma xornada en consultas de atención temperá para logo ir a programas de prevención de suicidio con poboación adulta. Esa non é unha forma de traballar adecuada. 4.—Que o primeiro principio da atención sexa o respecto aos dereitos Afortunadamente, os tempos do paternalismo na atención sanitaria quedaron atrás, con normativas sobre o dereito á atención, consentimento informado e elección entre alternativas terapéuticas. Con todo, queda aínda moito por avanzar e especialmente en saúde mental, onde permanecen os peores mitos e estigmas arredor da mesma, entre eles, a idea de que as persoas con problemas de saúde mental nunca están en condicións de tomar decisións de forma autónoma ou que as que se toman son sempre erradas. O proceso de autonomía é outro, asumindo responsabilidades crecentes e participando nas decisións. Non é posible outro camiño, e así o avalan as diferentes normativas estatais e internacionais, desenvolvendo os principios da Convención Internacional dos Dereitos das Persoas con Discapacidade. 5.—Que sexa unha atención libre de violencias Finalmente, e o máis destacado en relación cos dereitos, é o dereito a unha atención sen violencias. O camiño xa está marcado e é cuestión de tempo que se eliminen as contencións mecánicas e os tratamentos e ingresos involuntarios e prevalezan as vontades anticipadas e a participación plena na vida en comunidade, con máis recursos comunitarios en vivenda, emprego e fórmulas de autoxestión.