Nadal aos paxaros

Hai máis de cen anos, no Nadal de 1900, camiñando o poeta Antonio Noriega Varela polos montes dos arredores de Mondoñedo, escoitou o chío dunha laverca que probabelmente evocaría no poema Laberquiña: Laberquiña que te axotas das degaradas gueivotas oíndo o salvaxe berro musa que a mariña extrañas olla as zules montañas desde as plaias do desterro. Alén da laverca, Noriega Varela escoitaría polos montes o merlo e o gaio, e nas rúas da vila naquel Nadal que daba comezo ao século, a rabirrubios que, aínda que no medio natural ocupan cortados e pedreiras, adaptáronse perfectamente ás nosas construcións. Mentres, do outro lado do Atlántico, en América do Norte, Frank M. Chapman, traballador do American Museum of Natural History, podería estar escoitando o canto dun sinsonte mentres revisaba os textos da súa obra pioneira Bird Studies with a Camera (Estudos de aves con cámara), que achegaba a fotografía ao estudo das aves ou mesmo indicaba como vestirse para observar paxaros. Naquel entón moitos dos seus conveciños, inmigrantes europeos, dedicábanse a 'domesticar' as nacións nativas cos sofisticados métodos propios da cultura do vello continente, como o espolio e o asasinato que levaron ao xenocidio das tribos americanas. Cando non tiñan 'indios' que asasinar, moitos estadounidenses pasaban o tempo noutra ocupación que non deixaba de lado a escopeta: o Christmas Side hunt, unha competición que consistía en cazar a maior cantidade de aves posíbel. O que máis animais mataba, gañaba. Porén, xa daquela, cando aínda os movementos de conservación non eran nin moito menos os da actualidade, científicos e amantes das aves decatábanse e alertaban dos descensos nas poboacións de moitas especies. Naquel contexto, Chapman propuxo unha nova actividade que deixaba de lado a pólvora e a morte, e que el denominou, Christmas Bird count, ou conteo de aves durante o Nadal. A súa proposta era a de contar a maior cantidade posíbel de aves durante estes dias de festas. Apuntáronse ao desafío colectivo 27 persoas de diferentes localidades de América do Norte, desde California até Ontario, que rexistraron noventa especies de aves en total. A proposta continúa na actualidade coordenada pola National Audubon Society, na que participan milleiros de persoas proporcionando datos que contribúen á conservación da avifauna, converténdoo no programa de ciencia cidadá máis antigo do mundo. Aves en inverno Ben paseando como fixera Noriega Varela, ou contando como Chapman, os fríos días de inverno son datas magníficas para deleitarse coas aves. Moitas especies xúntanse en bandos numerosos para buscaren alimento, emitindo constantemente reclamos de contacto, que fai máis doado "observalos de ouvido". Asemade, as árbores espidas axudan a localizalos e identificalos. Na horta da casa, no xardín, no parque ou alameda da vila ou cidade temos a posibilidade de achegármonos ao fascinante mundo da ornitoloxía. Os páridos, por exemplo, son aves insectívoras que nestes meses se agrupan para procuraren alimento, facilmente identificábeis polas súas cores e reclamos. O ferreiriño azul, o cristado ou o gabeador azul son paxariños que nos poden encher daquel gozo que sentiu Noriega Varela, algo que na actualidade resulta moi complicado nos monótonos montes de Mondoñedo, dominados polo verde monocromo do mudo eucaliptal. Cidadáns de Compostela, Lugo ou Monforte poden gozar non só da identificación das aves, que vén sendo só unha das posibilidades que nos ofrecen os paxaros. A danza dos bandos de estorniños, que logo de pasar o día alimentándose nos campos, acoden á calor das vilas e cidades, é un espectáculo de baile aéreo e acrobático que dificilmente imos poder ver en ningún teatro do mundo. Aves de Nadal Algunhas aves teñen moita relación con estas festas. O 26 de decembro celébrase o Día da carriza en Éire (Irlanda) -Lá An Dreoilín-. Consistía en cazar unha carriza para logo ir polas casas pedindo o aguinaldo, algo que facían os wrenboys ou buachaillí dreoilín en irlandés. Na actualidade, o paxaro xa non se caza pero o ritual continúa vivo nas rúas e nos centros de ensino, onde hai bailes e cancións para tal celebración. O devandito rito era coñecido tamén na Galiza. Outro dos paxaros asociado a estas datas é o paporroibo. Como sucede co rabirrubio, aínda que o seu hábitat natural son os bosques caducifolios, adaptáronse perfectamente a convivir cos humanos e hoxe en día ocupan tamén parques, hortos e xardíns. É o pisco unha ave que aparece representada en moitas postais de Nadal en boa parte de Europa e nomeadamente en Inglaterra. Seica as cores do noso pequeno veciño son moi semellantes ás que empregaban os carteiros na época vitoriana, aos que se lles chama "Robín", como se coñece ao paporroibo en inglés. Ademais de ser unha ave confiada, o feito de asociala ás novas dos familiares durante o Nadal converteuna en símbolo das festas. Ciencia cidadá Se decidimos empregar algúns días ou apenas unhas horas á observación das aves, de seguro que gozaremos máis do Nadal e do medio que nos rodea. Porén, se o desexamos tamén podemos contribuír con estas observacións á ciencia. Na actualidade numerosas plataformas da chamada 'ciencia cidadá' permítennos achegar as observacións a bancos de datos sobre biodiversidade, que permiten ter un maior coñecemento sobre a súa distribución e tendencias. Para o caso que nos ocupa, as aves, a plataforma eBird permite a calquera persoa darse de alta e contribuír coas súas observacións. Desta maneira regalarémonos a posibilidade de pasar un momento agradábel en compaña da nosa xente e das aves, e tamén agasallaremos un presente para a ciencia que axuda á conservación das mesmas.