Diálogo aberto

Nunha pequena provincia de Finlandia, na Laponia Occidental, un grupo de profesionais liderados por Jaako Seikkula desenvolveu un modelo de intervención dirixido a persoas que experimentan episodios psicóticos. Estes profesionais estaban preocupados pola inusitada incidencia da esquizofrenia na poboación, moi superior a outras áreas do país e da media europea (que relacionaban con cambios sociais drásticos e un 50% de desemprego). Seguindo un modelo iniciado no Proxecto Nacional Finlandés sobre Esquizofrenia, o grupo de Seikkula logrou que toda a rede asistencial da provincia adaptase o seu modelo de traballo ao que deron en chamar Diálogo Aberto. Como describen os seus principais impulsores, é máis unha forma de pensar e de traballar en contextos psiquiátricos que un método definido. Un modelo integral En calquera situación que supoña unha crise psiquiátrica, sen importar o diagnóstico específico pero fundamentalmente asociado á clínica psicótica, seguen de forma invariable os seguintes principios: resposta inmediata, nas primeiras 24 horas; integración da rede de apoio social relevante para a persoa en crise -familiares, amizades, compañeiros de traballo, profesionais de servizos sociais ou educativos... serán invitados a participar desde a primeira reunión terapéutica, xunto co paciente se este dá consentimento-; flexibilidade e mobilidade para adaptarse ás necesidades, por exemplo, con reunións diarias a poder ser no domicilio do paciente mentres dura a fase inicial de maior desorganización psicótica; creación dun equipo profesional para cada caso que se responsabilizará de todo o tratamento (que pode estar vinculado a diferentes dispositivos da rede) e continuidade psicolóxica (coherencia no modelo asistencial) tanto durante o tratamento ambulatorio como hospitalario se o precisase. Tamén tolerancia á incerteza, evitando decisións prematuras ou solucións apresuradas ante a emerxencia de crises, dando tempo á creación dun contorno seguro para a paciente, a familia e as profesionais; o diálogo como foco central da intervención, onde todas as voces (incluídas as alucinatorias) teñen cabida, desde o respecto, a transparencia e a horizontalidade na conversa terapéutica. O proxecto alcanza unha taxa de recuperación completa ante un primeiro episodio psicótico do 85% Dada a distancia tan importante co modelo asistencial do noso país, poderiamos pensar que este modelo finlandés é unha experiencia illada, baseada no voluntarismo duns profesionais especialmente comprometidos, ou unha intervención limitada no tempo. Nada máis lonxe da realidade: leva máis de 30 anos sendo o modelo asistencial dunha rede composta por cinco unidades ambulatorias e un hospital psiquiátrico, con preto de 100 profesionais da saúde mental con formación en psicoterapia de tres anos de duración na que participou practicamente a totalidade do persoal (aspecto imprescindible para ter un modelo común) e baseado na evidencia a través de investigacións sistemáticas. Os resultados en canto a eficacia son incontestables: unha taxa de recuperación completa ante un primeiro episodio psicótico do 85%; unha diminución da medicación neuroléptica, que entenden como unha axuda máis; redución da cronicidade, cunha diminución do 65% de diagnósticos de esquizofrenia; unha porcentaxe de reinserción laboral ou académica do 75% nun prazo de dous anos tras o inicio do tratamento, algo que resulta imprescindible na recuperación da persoa. Enfoque comunitario Actualmente o modelo de Diálogo Aberto está estendido en diversos países europeos e internacionais. En España estase introducindo en varios lugares, non así en Galicia. En proceso de investigación constante, implica cambios nos sistemas sanitarios en dous niveis: unha cultura asistencial baseada na colaboración e o diálogo entre profesionais, pacientes, familiares e outras persoas da súa rede social, e unha organización baseada no equipo multiprofesional cun enfoque comunitario. Está en consonancia, ademais, coas directrices da ONU, da Organización Mundial da Saúde (OMS) ou do Consello de Europa para potenciar un enfoque de atención á saúde mental baseado nos dereitos. Este tipo de enfoques de organización asistencial e métodos de traballo, máis respectuosos cos dereitos das persoas con discapacidade e desde os obxectivos de recuperación integral e redución da cronicidade, debera implantarse de forma sistemática no noso contexto sanitario, coa inversión necesaria en recursos, incentivos e formación. Non é posible permanecer de costas ás evidencias científicas, aos progresos técnicos e aos desenvolvementos normativos actuais.