Os Cal. Unha ollada familiar á fotografía desde Redondela

O traballo de tres xeracións de fotógrafos dunha mesma familia de Redondela, os Cal, verán a luz nunha publicación promovida pola cooperativa Cal-3, a piques de celebrar o seu 50º aniversario. Neste libro, titulado A ollada dos Cal, agrúpase por vez primeira desde os primeiros traballos de Saturno Cal, no inicio do século XX, pasando pola obra de Avelino Cal, mediado o século, até a última etapa na que baixo a marca comercial Cal-3, desenvolveron os irmáns Mundo e Félix Cal. Saturno, o primeiro da saga A historia dos Cal e a súa paixón pola fotografía comeza con Saturno Cal Muíños a finais do século XIX. Nace en Redondela en 1875 e sendo novo, con dez anos, seguiu o camiño da emigración, como unha gran parte da poboación do sur da Galiza, cara a Portugal. A súa familia escolle como lugar de destino o Porto para estabelecerse. Sen estudos superiores mais moitas inquedanzas, traballa durante bastantes anos nunha empresa téxtil e de viños que exportaba a Inglaterra. Ese país, segundo Mundo Cal, sería moi importante para explicar a traxectoria do seu avó. "Falaba moi ben inglés e desde ese momento desenvolve un labor social, participando en fundacións filantrópicas, nese país", apunta, en conversa con Sermos Galiza, Mundo Cal. Vai ser nese momento cando entre en contacto coa cultura da súa época e axiña se sente atraído pola fotografía. Non se conservan imaxes súas da etapa portuguesa mais si algunhas nas que aparece el cun grupo de amigos. A volta á Galiza prodúcese ao redor de 1907 após o seu casamento con Josefa Fernández Esteiro, redondelá, para facerse cargo dunha pequena fonda no seu municipio. "Sabemos que vén con cámara e o dato máis significativo é que as dez fotografías máis coñecidas de Redondela de principios de século son da súa autoría, aínda que moita xente non o saiba", explica Mundo. Unha das testemuñas coas que falou o neto de Saturno foi o pintor e restaurador Ángel Barros que con dez anos acompañaba, xunto cun amigo, o fotógrafo, levando o trípode de madeira para tirar fotografías. "Contaba que meu avó lles dicía que había que agardar a que se movesen as nubes para que a fotografía tivese determinada luz", relata, "tiña, en certa maneira, un maxisterio humanístico na súa relación coa xente", engade. Malia non ter un traballo público como fotógrafo, aínda que si un pequeno laboratorio e unha vitrina para mostrar as súas obras, comezan a aparecer fotografías súas en publicacións e xornais como Vida Gallega e ABC, este último dentro do seu suplemento Mundo Gráfico. Colaborou no álbum Las bellezas de Galicia, realizado con cromos, e tamén na publicación El libro de oro de la provincia de Pontevedra, do fotógrafo José Cao que creara a súa propia editorial: P.P.K.O. O xeógrafo e produtor Alberte Román, da cooperativa Trespés que se encarga da coordinación editorial, a produción e selección dos textos e dos contidos do libro sobre os Cal, salienta a Sermos Galiza "a súa participación, primeiro no movemento agrarista en Redondela e despois como alcalde". Saturno mantén relación co núcleo intelectual de Redondela, entre outros con Telmo Bernárdez (fusilado en 1936), Luís Pereira e Juan Amoedo, que trataban de "emancipar", segundo Mundo Cal, a política da vila en mans "dos de sempre" nun momento en que republicanos, liberais, agraristas de esquerdas estaban reunidos e había unha colaboración "excelente". Foi concelleiro en 1923 e, posteriormente, alcalde de Redondela, entre 1924 e 1930, coincidindo coa ditadura de Primo de Rivera, segundo algúns, ao consideralo "home de consenso" nese municipio. Nesa etapa realizou moita obra pública como a canalización do río, unha inquedanza sanitaria que tiña. A actividade pública e a chegada do golpe de Estado militar en 1936 marcará a súa última etapa e tamén a da súa familia, dedicada á pedagoxía, que sofre represión. A partir dese momento desaparece, en boa medida, da vida pública. A súa irmá Esmeralda, moi católica, é depurada, e Rosario tamén é apartada do maxisterio. Ao propio Saturno non o deixan exercer. "Teñen que sobrevivir eses anos dunha forma un tanto escura", relata Mundo. Avelino, a continuidade A semente da fotografía prendeu cedo no fillo de Saturno, Avelino Cal. Del consérvase unha fotografía aínda en Portugal e outra en Inglaterra. Para Mundo é unha transmisión "natural" ao ver sempre Avelino, como seu pai, acompañado da súa cámara. Aos 20 anos vai á guerra de Marrocos e deixa constancia desa etapa en varias fotografías. Despois traballa uns anos en Madrid en varias empresas e viaxa bastante por Toledo, Barcelona e, en maio de 1936, visita París e Versalles. Avelino tivo unha vida social e política moi intensa. As investigacións para realizar o libro puxeron luz unha parte da súa vida "da que non hai moita documentación ao destruírse moita dela, como no caso das cartas", sinala Román. Porén, sábese que formou parte das Mocidades Galeguistas e "tivo moita actividade na República e con iniciativas deportivas" ademais de ser "promotor do xornal Terra do Partido Galeguista en Redondela". "Deixoume como legado sete álbums con pequenas fotografías en branco e negro, algunhas de 5x5 cm., máis de 700. Delas, unhas 400 están coloreadas unha por unha", explica Mundo. O seu fillo admite que Avelino era un amante da pintura impresionista. Para colorear tiña un manual de composición "mesmo un de Leonardo da Vinci". Era unha familia autodidacta, unha fórmula que se constata polos manuais e libros dunha gran parte da súa biblioteca. "Empregaba pasteis e mesmo nalgunha ocasión óleos". Pintaba e logo regalaba as fotografías ás amizades. Proba disto foi cando, tras o seu paso polo cárcere entre 1948 e 1951 acusado de pertencer ao Socorro Rojo, a familia busca certificados de boa conduta e acoden ás persoas que o coñeceron. Nesa procura, seu irmán Emilio descobre fotos que regalara cando exercera de mestre na Ribeira Sacra. Mundo e Félix, Cal-3 "Somos unha familia de mestres", explica Mundo. O seu irmán Félix matriculouse en Pedagoxía mais abandonou, tamén Jacinto, e o propio Mundo. "O ambiente en Pontevedra era nefasto e abandonei", conta. Gáñase a vida tocando a guitarra en orquestras mais levaba dentro a semente da imaxe e tamén da lectura. "Gustábame moito mirar", admite. Xunto cun seu curmán, ao que tamén lle gustaba moito a fotografía, montaron un pequeno espazo en Redondela. Daquela había un fotógrafo na vila "moi bo mais a xente estaba un pouco cansa del polo seu carácter". Durou dous anos e por diferenzas, a partir de 1976, partillou proxecto co seu irmán Félix, que pasou a encargarse da tenda. Nos primeiros momentos contaban cun espazo de fotografía pequeno "de 20 metros cadrados e unha cortina que separaba a tenda do laboratorio de revelado" no que realizaban fotos de carné de a diario e algunhas de estudo. "Gustábanos a fotografía e notábase", recoñece. Ambos os dous tiñan unha inquedanza cultural e política que aparece na súa obra. As relacións cos movementos de colaboración con América Latina marcaran parte da obra de Mundo ao realizar numerosas viaxes durante vinte anos. "A fotografía é un idioma universal, calquera pode mirala e interpretala", afirma Mundo. Entre as moitas anécdotas que atesoura lembra unha que tivo lugar nunha exposición no Centro Recreativo Cultural de Redondela antes de morrer Franco. Nela había unha imaxe feita na revolución portuguesa na que aparecía unha persoa pasando por diante dun muro no que había pintada unha fouce e un martelo. Dixeron que había que quitala "por propaganda política". A súa resposta foi darlle a volta á fotografía, polo que causou máis curiosidade na xente, que lle daba a volta. Non a quixo quitar e tivo que levantar a exposición. Falou co, daquela, último alcalde do franquismo, Pedro Otero, que lle deixou pór a exposición nos baixos da Casa do Concello. Posteriormente, fan algunhas exposicións nas que incorporan fotografías de Saturno e Avelino e comezan a documentar os actos culturais e deportivos para o Concello. O futuro de Cal-3 A penúltima etapa desta saga familiar aínda está por escribir. Mundo leva cinco anos xubilado mais aínda leva con el a todas partes a súa cámara. A continuidade do proxecto está asegurada. "Hai moita ilusión e todas as posibilidades de manter algo, hai un nexo moi importante con Quino Rafael Vilas, controla moito de fotografía", asegura Mundo, "foi un dos primeiros en traballar no grupo Tanxarina e levaba todo nese proxecto, entrou encantado en Cal-3 e sentiu a chamada do arquivo como se fose del", engade. Na actualidade tamén segue o apelido Cal vencellado á iniciativa: a filla de Félix, Helena Cal, está nel. A importancia da paixón na ollada fotográfica Mundo Cal segue coa ollada atenta ao seu redor. Recoñece que se precisa dunha "sensibilidade especial" que está a medio camiño entre "a paixón e a curiosidade" do que acontece na rúa. Se se lle pregunta polo futuro desta arte nos nosos días non dubida en afirmar que "hoxe hai un perigo inmenso que é que todo o mundo fai fotos nunha avalancha que nos sepulta". Non critica a popularización e achegamento a través dos novos dispositivos móbiles do incremento de imaxes que se fan cada día e a todas horas, todo o contrario, a súa critica vai dirixida cara á banalización do feito de tirar fotografías. Por este motivo considera extraordinario que se recuperen os traballos dos fotógrafos locais, como foi o caso de Virxilio Viéitez, coa idea de pór en valor o traballo fotográfico. A publicación do libro non será a última iniciativa relacionada con esta familia de fotógrafos. No arquivo familiar conservan miles de negativos e unha importante colección de álbums de época. Para Román sería fundamental "un traballo de dixitalización e clasificación" ademais de poder "gardar as copias antigas en boas condicións para evitar o seu deterioro". Alén diso, non descarta que se fagan máis libros e exposicións, se así o considera a familia. "Foron moi importantes para toda unha xeración de redondelás e redondeláns. O seu traballo permitiunos achegarnos a unha serie de realidades que se descoñecían e abriron os ollos a outras realidades", recoñece.