Aves en perigo

A publicación do Libro Vermello das Aves do Estado español por parte do Ministerio para a Transición Ecolóxica e o Reto Demográfico por parte da Sociedade Española de Ornitoloxía (SEO) certificou o mal estado de conservación de moitas especies animais no Estado español. Pasaron 17 anos desde a publicación en 2004 do anterior informe, un tempo máis que abondo para a necesaria avaliación dos datos que ano a ano daban a coñecer algunhas organizacións do Estado. O documento realizouse mediante a aplicación dos criterios actualizados da Unión Internacional para a Conservación da Natureza (UICN) e reuniu os censos de moitas especies e grupos de especies. Inclúe, tamén, unha Lista Vermella que identifica as aves ameazadas e os factores que determinan o seu estado actual de conservación. Por último, propón actuacións no medio ambiente e nos propios animais que leven á recuperación das especies que se atopan en perigo da extinción. O presidente da Sociedade Galega de Historia Natural (SGHN), Serafín González, considera este informe "moi sólido e exhaustivo o cal explica o tempo que levou a súa publicación" ademais de sinalar que o realizou "unha organización da maior solvencia no tema: SEO/BirdLife". As especies máis ameazadas na Galiza Non é doado sinalar que aves en concreto están en perigo de extinción no país. Como apunta Bibiana Lorenza Castiñeiras, do Grupo Naturalista Hábitat, "as aves non entenden de fronteiras políticas e as que están ameazadas a nivel estatal, se as atopamos na Galiza, seguen a estar en perigo. O mesmo sucede con aquelas que se atopen protexidas a nivel Europeo ou mundial". Por este motivo aclara que exceptuando as aves sedentarias (non migradoras) que se atopan exclusivamente en territorios singulares como Pirineos, Illas Canarias ou hábitats mediterráneos e aquelas cuxas rutas migratorias non pasan pola Galiza, "o resto de aves do catálogo tamén deben ser protexidas a nivel galego". En concreto desde este grupo naturalista apuntan que no libro vermello hai ao redor de 57 especies baixo algunha categoría de ameaza (de peor estado a mellor: en perigo de extinción crítico, perigo de extinción ou vulnerábeis) que crían ou invernan en territorio galego continental ou marítimo. Algunha como o abetouro común (Botaurus stellaris), en perigo de extinción crítico, atopa nas zonas húmidas no inverno a vexetación que precisa para refuxiarse. Se estes hábitats se destrúen ou se neles atopan ameazas, estas especies poderían non sobrevivir, o que contribuiría á diminución dos seus números. Por outro lado, aquelas especies que están en perigo de extinción tanto no Libro Vermello como no Catálogo Galego de Especies Ameazadas de 2007 son nove, das que se poden destacar: o mazarico real (Numenius arquata), a escribenta das canaveiras (Emberiza schoeniclus subsp. lusitanica), o sisón (Tetrax tetrax) ou a xa desaparecida da Galiza pita do monte (Tetrao urogaio). Algunhas especies como a avefría (Vanellus vanellus) ou a cerceta (Anas crecca) están en perigo de extinción por contar con niños na Galiza mais a nivel estatal non, mentres que outras como o picapeixe (Alcedo atthis) e a papuxa do mato (Curruca undata) aparece no Libro Vermello mais non no catálogo galego. "Aves como a píllara das dunas pasaron da categoría de vulnerábel á categoría de perigo de extinción; non obstante, os plans de recuperación aplicados a nivel galego e estatal permitiron pór freo á tendencia negativa e a poboación mantense agora estábel", aclara Lorenza Castiñeiras. Ademais, 16 especies están en estado vulnerábel para ambos territorios como a píllara das dunas (Charadrius alexandrinus), o corvo mariño cristado (Gulosus aristotelis) ou a tartaraña cincenta (Cyrcus pygargus). Hai varias novidades con relación ao Catálogo Galego que é de 2007 e ao Libro Vermello anterior, de 2004. Entre elas Bibiana Lorenza salienta que "paxaros que de todo o Estado español só criaban en illotes da costa galega" pasan a estar "desaparecidos", pois "non se ten constancia da súa cría e van camiño de estar extintos. É o caso do arao (Uria aalge) e a gaivota tridáctila (Rissa tridactyla)". Desde Habitat indican que outras especies de aves das que xa se tiña constancia do seu declive oficialmente e foron a unha situación peor son: a tartaraña cincenta (Cyrcus pygargus) e a gatafornela (Cyrcus cyaneus), o sisón e a becacina (Gallinago gallinago). "Aves como a píllara das dunas pasaron da categoría de vulnerábel á categoría de perigo de extinción; non obstante, os plans de recuperación aplicados a nivel galego e estatal permitiron pór freo á tendencia negativa e a poboación mantense agora estábel", aclara Lorenza Castiñeiras. Algunhas especies non están protexidas polo catálogo galego pero tense constancia do seu declive no territorio como é o caso de varias especies de picanzo (Lanius sp.), a rula europea (Streptopelia turtur) e o paspallás (Coturnix coturnix). O novo Libro Vermello xa amosa a tendencia negativa destas aves. Dentro da mala situación que debuxa o Libro Vermello, desde Hábitat atopan algúns datos positivos "en especies como o rabirrubio real (Phoenicurus phoenicurus), a paulatina recuperación da aguia peixeira (Pandion haliaetus) e a levísima melloría do voitre branco (Neophron percnopterus)". Cambio climático e espazos protexidos galegos Para Serafín González, o mal estado de conservación dalgunhas aves débese "sobre todo a cambios no uso do solo como coa súa urbanización ou a realización de infraestruturas", mais tamén a "cambios na agricultura e na gandaría pola forte intensificación nunhas zonas e abandono doutras, abuso de praguicidas, a contaminación e a sobreexplotación cinexética". Desde Hábitat sinalan que os principais problemas que teñen as aves son o cambio climático que afecta á vida de todas elas e o mal estado de conservación do seu hábitat do que dependen para alimentarse, refuxiarse e relacionarse. A estas, súmanse outras como: agricultura e gandaría intensivas, contaminación (herbicidas e pesticidas e verquidos mariños), as actividades recreativas humanas nos seus hábitats, as infraestruturas para enerxías renovábeis ou a caza. "Hai que ter en conta que para cada grupo de aves, varias destas ameazas actúan de forma conxunta o que complica aínda máis que se desenvolvan con éxito", asegura Lorenza Castiñeiras, "e a meirande parte destas aves dependen para sobrevivir de hábitats que están deteriorados", engade. A maioría das zonas húmidas galegas están protexidas por normativa europea (Rede Natura 2000 e convenio Ramsar) e a nivel estatal e galego, máis a pesar disto as aves en risco que delas dependen non melloran a súa situación. Estes espazos distribuiríanse en tres grandes apartados. No primeiro, as zonas húmidas, incluiríanse as zonas asolagábeis como marismas, lagoas costeiras e de interior, tubeiras ou encoros, entre outros. Pódense nomear moitos exemplos de zonas húmidas que se atopan en mal estado de conservación, como por exemplo: a lagoa de Vixián no Barbanza, a lagoa de Antela na Limia ou a lagoa de Cospeito na Terra Chá. A maioría das zonas húmidas galegas están protexidas por normativa europea (Rede Natura 2000 e convenio Ramsar) e a nivel estatal e galego, máis a pesar disto as aves en risco que delas dependen non melloran a súa situación. Exemplos de aves en perigo de extinción que dependen destes hábitats son a escribenta das canaveiras, que habita nos ecosistemas palustres que rodean moitas das lagoas costeiras e desembocaduras dos ríos. A mala xestión da vexetación xunto co uso de fertilizantes deixa esta ave, protexida a nivel europeo, do Estado español e galego, sen refuxio e sen insectos para os seus polos. Outras aves que dependen das zonas húmidas son a cerceta, que na Galiza cría nas lagoas costeiras, ou as aves de rapina que buscan nelas alimento. O segundo serían os hábitats mariños e os costeiros nos que as aves mariñas experimentan un gran declive a nivel mundial que tamén se percibe na Galiza. Aves como a pardela balear, o corvo mariño cristado e o arao teñen complicado competir polo alimento cos humanos e en demasiadas ocasións quedan enganchados nos aparellos de pesca. O caso do arao, para Lorenza Castiñeiras, debe servir de exemplo. "O arao, como moitas aves, aniña en illas próximas á costa galega e nos anos 60 era unha especie abundante coas maiores poboacións do Estado español na Galiza", conta. Anos despois denuncia que "algunhas persoas ían ás illas e roubábanlle os ovos" e logo "sufriron o impacto dos verquidos de barcos como o Prestige". Estas agresións, en combinación coa deterioración dos hábitats mariños, provocaron a desaparición das últimas parellas coñecidas que criaban na Galiza "e desde 2004 non se ten constancia de que o sigan facendo". Daquela, en 2007 pasou a estar en perigo de extinción no catálogo galego e xa o estaba anteriormente polo Libro Vermello "mais non foi abondo". Noutros casos foi prexudicial tamén o impacto da actividade humana en praias e acantilados e causou o declive de aves que precisan destes lugares para criar como a píllara das dunas e o corvo mariño cristado. O terceiro destes espazos serían os campos ermos e de cultivo seminaturais. Estes son hábitats heteroxéneos que dependen da acción do ser humano, onde as aves atopan alimento e ao mesmo tempo zonas con vexetación algo máis altas onde poder refuxiarse. Desde Hábitat advirten que "debido á intensificación da actividade agrícola, así como aos cambios no uso do solo polo abandono e a reforestación, aves como o sisón, o paspallás, o mazarico real ou a gatafornela, poderían desaparecer do territorio galego". Medidas urxentes para deter esta situación Con esta fotografía fixa da situación, desde Hábitat urxen a que as Administración actúen para protexer os espazos naturais destacando as zonas húmidas, as costas e o mar e as especies ameazadas pero non de forma pasiva, senón cunha protección dinámica, activa e baseada en estudos científicos. "Fai falla deseñar plans de conservación e recuperación das especies e plans de restauración dos hábitats co obxectivo de ser aplicados, con supervisión periódica e con fondos asociados", defende Lorenza Castiñeiras, "é necesario actualizar os catálogos de especies ameazadas e actualizar e aplicar plans de conservación e recuperación de especies de aves como se especifica na Lei de Patrimonio Natural e Biodiversidade", engade. Alén diso, chama a "coñecer e afondar nas ameazas que poñen en perigo os hábitats e as especies ameazadas para poder aplicar medidas eficientes que eliminen os seus efectos nos seres vivos". Este colectivo exixe levar a cabo unha xestión do territorio que sexa sustentábel atendendo as necesidades dos hábitats e das especies en perigo tendo en conta as perdas que para a biodiversidade causa a intensificación das prácticas agrogandeiras e forestais. Outras das medidas que propoñen é "prohibir a caza das especies que figuran nestes catálogos como o paspallás ou a rula" e investir en educación ambiental, pois cren que "é imprescindíbel achegar á xente estes hábitats e que coñezan estas e outras especies, para que podan valorar a biodiversidade galega e comprender as súas problemáticas". Responsabilidade das Administracións O presidente da SGHN ten claro de quen é a responsabilidade institucional para evitar esta desfeita e demanda "que as administracións competentes, Ministerio e Xunta da Galiza no noso caso, elabore, aprobe, financie e poña en marcha plans eficaces de conservación para as especies vulnerábeis e plans de recuperación para as especies en perigo de extinción". Mais este científico do CSIC no Instituto de Investigacións Agrobiolóxicas da Galiza non é moi optimista ao respecto. González considera que o Goberno galego "ten todas as capacidades e todas as competencias, mais a súa vontade de aplicalas e case nula". Pon como exemplo "o enorme atraso na elaboración e aprobación dos plans de conservación e recuperación, xunto coa decisión de seguir autorizando a media veda da rula europea e do paspallás na súa principal zona de cría, A Limia. A estratexia da avestruz da Xunta A Xunta da Galiza ten recibido numerosas queixas nos últimos anos por parte das asociacións conservacionistas do país. O presidente da Sociedade Galega de Historia Natural (SGHN) está convencido de que "a súa estratexia neste tema é a do avestruz, por pór un símil "ornitolóxico" moi acaído". Segundo opina Serafín González, o que debería facer a Administración galega neste caso, e diante dos datos que evidencia o Libro Vermello, é "pór en práctica as súas múltiples competencias e obrigas legais: elaborar, aprobar e aplicar os plans de conservación ou recuperación, prohibir a caza das especies cinexéticas ameazadas (rula, paspallás, becacina) e exixir rigorosas avaliacións de impacto ambiental de todos os plans e proxectos que ameazan a biodiversidade".