A outra face da Constitución

A Constitución española é produto dunha transición na que os poderes fácticos, enchoupados de franquismo, lograron instituír un modelo incapaz de dar resposta aos problemas dun Estado plurinacional. O resultado foi a instauración dun marco constitucional insuficiente para satisfacer as lexítimas aspiracións das comunidades nacionais do Estado e un modelo fracasado en concitar a adhesión e acomodación das mesmas ao impor unha convivencia forzada na que se rexeita o recoñecemento das súas realidades nacionais. A Constitución, negando calquera atisbo de potestade soberana diferente á do pobo español e cunha repartición competencial que outorga ao Estado a exclusividade nunha morea de ámbitos e materias, imposibilita a realización de políticas realmente autónomas en ámbitos esenciais para o noso progreso como pobo así como nos inhabilita para a toma de decisións transcendentais no desenvolvemento da nosa identidade. Porén, a intención non é entrar no articulado do texto (ou constitución formal) senón achegármonos a constitución material, é dicir, a dinámica cotiá de reprodución sistémica dunha sociedade que, podendo estar ou non reflectida normativamente, non é algo alleo á constitución formal. Ou, como diría Ramón Cotarelo, o modo real no que todo o conxunto normativo se organiza e se aplica. Os xuristas Marco Goldoni e Michael A. Wilkinson lémbrannos, a este respecto, que unha constitución nunca xurde da nada senón que procede da converxencia de forzas políticas e sociais en torno a unha serie de obxectivos políticos e da súa capacidade para os afirmar. Un conxunto de obxectivos constitucionais, explícitos e implícitos, que reflicten a composición das forzas sociais dominantes ao igual que proporcionan a sustancia material e a dinámica interna do proceso de ordenación constitucional. Mistificacións As relacións sociais pertencentes ao momento da orixe constitucional son agachadas ou mitificadas a fin de despolitizar esas condicións iniciais, provocando que moitos asuntos transcendentais se sitúen á marxe do debate democrático e dos procesos políticos e sociais ordinarios de retesía. A ocultación da tutela e da supervisión dos poderes fácticos sobre o proceso de elaboración da Constitución española así como a sacralización e permanente imposibilidade para cuestionar a monarquía ou o carácter uninacional do Estado son exemplos de como elevar a un plano cuasi relixioso o que fai parte do terreo do político, que é un escenario de conflito e de negociación. Mais hai outras moitas mistificacións que, desde as instancias de poder, van conformando ideoloxicamente esa ordenación e aplicación constitucional. Por unha banda temos o mito da inmodificabilidade da Constitución no referido á unidade de España. Este relato oriéntase a fabricar un imaxinario de interpretación conforme a unha concepción étnica e primordialista de nación. Un relato que contradí calquera lectura rigorosa do Título X da Constitución ou das sentenzas do Tribunal Constitucional que reiteran a inexistencia de limites para a súa reforma. Asistimos a unha utilización deturpada e manipulada do concepto de patriotismo constitucional Asistimos, tamén, a unha utilización deturpada e manipulada do concepto de patriotismo constitucional. A este respecto, no canto de defender un patriotismo arredor dos dereitos e das liberdades, achamos un fundamentalismo constitucional centrado no requirimento dunha adhesión absoluta á parte orgánica da Constitución. Todos estes encadramentos teñen o efecto perverso de que calquera actividade orientada a crebar a unidade da España sexa considerada violenta, con independencia dos medios ou recursos empregados, como se puido comprobar na criminalización do Procés ou contra mostras do independentismo vasco e galego. Outro construto son as lecturas parciais e tendenciosas que se fan das resolucións en torno aos procesos soberanistas e secesionistas. Por exemplo, agóchase sistematicamente a opinión consultiva da Corte Internacional de Xustiza sobre da independencia de Kosovo onde se di que as declaracións de independencia unilaterais non están prohibidas polo dereito internacional ou que o principio de integridade territorial se refire ás relacións entre Estados e non ao ámbito interno. Téimase en que a Corte Suprema do Canadá considere que Quebec non ten dereito a unha declaración unilateral de independencia mais omítese o fundamental, onde aquela di que a Constitución non pode ser un impedimento para un referendo que, de ser favorábel, as partes vense na obriga de iniciar un acordo de separación. O mesmo acontece no tratamento dos casos de Montenegro ou de Escocia. Como podemos ver, este é o marco material no que a Constitución española se interpreta e aplica.