Elías J. Torres Feijó, decano da Facultade de Filoloxía da USC: "Grazas a un compromiso pagado coa vida, nós hoxe témolo máis fácil"

Acontecementos como o masacre de Sobredo de 1922 son grandes descoñecidos para incluso para a poboación galega. A que cre que se debe?

Sen dúbida teríamos que invocar cuestións de memoria histórica. Neste caso concreto vale a pena indicar que as persoas que nos anos 80 comezaron a reconstrución desta memoria iniciando pola reconstrución do propio monumento nunca viron recoñecido o seu labor con ningún tipo de distinción.

Polo tanto, podemos pensar que nesta altura contemporánea este esquecemento, ou esta ignorancia, ten que ver coa falta de recoñecemento público. Sen dúbida, os acontecementos de Sobredo, como os de Nebra ou os de Sofán, ficaron sepultados por unha Guerra Civil e por unha ditadura, de tal maneira que se apagou calquera tipo de conflito, así como a existencia destes procesos populares.

Por unha lado un lado temos esta “sepultura” da guerra e da ditadura, e, por outro, esa falta de recoñecemento a estas iniciativas populares.

Ora ben, tamén hai un terceiro factor. Grazas a mobilizacións como aquela, aínda que temos outros problemas sociais, aquela abolición dos foros está superada, e hoxe compramos os nosos produtos agrícolas a agricultoras e agricultores libres. Polo tanto, hai tamén ese aspecto que vale a pena subliñar. Grazas a un compromiso que acabou nalgúns casos pagándose coa vida e en condicións verdadeiramente difíciles, nós temos hoxe unha vida máis fácil.

Coordina un equipo que estuda os impactos do turismo que trae o Camiño de Santiago sobre a comunicade local de Compostela. Que opinión lle tería difundir símbolos da loita contra a represión das clases populares incluíndo localizacións como Guillarei nos mapas e nas rutas turísticas?

Nós estudamos as relacións das comunidades locais coas persoas visitantes. E por tanto, ao colocarmos o acento nas comunidades locais, entendo tamén que son estas comunidades locais as que teñen que decidir o seu propio benestar. Se consideraren que dentro dese benestar está ofrecer o coñecemento deste tipo de eventos vinculados a loitas agrarias ou loitas políticas, pois ben haxan as comunidades locais. Elas son as que deben decidilo.

Porén, non gustaría de que fose unha especie de espectacularización da traxedia. Gustaría máis de que fosen vehículos de celebración da vida grazas, reitero, ao compromiso e á mobilización e ao asociativismo que outras comunidades e outras persoas antes que elas conseguiron. Por tanto, penso que máis que esta especie de turismo de traxedia, debería haber un turismo de vida vinculado tamén a estes acontecementos. Sen por iso esquecer a loita contra a represión e o compromiso tan firme desas comunidades que nos trouxeron até hoxe.

Como decano da Facultade de Filoloxía, que papel cre que deben tomar institucións como as Universidades na conservación da memoria histórica?

As Universidades deben deberse á súa comunidade. E a súa comunidade inmediata neste caso é a comunidade galega. Se esa debe ser a súa función fundamental, sen dúbida ningunha deben xogar un papel protagonista no que respecta á investigación, á docencia e á transferencia. O protagonismo debe ser sempre do pobo e as Universidades deben colocarse ao servizo dese pobo e das súas comunidades.

No caso concreto da memoria histórica, penso que desde a Universidade se están a facer cousas verdadeiramente útiles e satisfactorio para esas comunidades. Poño sempre o acento nas comunidades locais porque a elas nos debemos deber como universitarias e universitarios.

No Grupo Galabra investiga as dinámicas culturais dentro dos contextos galego, luso, brasileiro e africano de lingua portuguesa. Que tratamento, popular ou institucional, se lle dá noutras comunidades lusófonas a eventos como o acontecido en Guillarei?

Polo que eu coñezo, dado que non son especialista en Historia, poderíamos ir a San Tomé e Príncipe e pensar nas cuestións das rozas e tamén con aquela inmigración de Cabo Verde, hoxe nun país emancipado que non deixa de ter na súa memoria precisamente aqueles sistemas de escravitude.

Podemos pensar que toda África estivo sometida a procesos de escravitude até case as primeiras décadas do século. E se non era escravitude, eran sistemas de semiescravitude. E isto durou case até a década dos anos 70 do século pasado.

Ou loita contra a deforestación nas comunidades indíxenas do Brasil. Mesmo, independentemente de quen goberne, hai unha acción política máis ou menos de recoñecemento de apoio ou de ataque a esas comunidades.

E Portugal ten o 25 de abril de 1974. Estamos falando de acontecementos de moi diversa índole mais que, en todo caso, a través dun golpe militar houbo unha mobilización que deu lugar a unha revolución. Unha revolución que foi moi relevante en aspectos como a cuestión agraria, caso da rexión do Alentejo. Estes feitos están na memoria daquelas comunidades. Por citar un caso literario, Levantado do chão de José Saramago trata do caso concreto da loita alentejana.

O que está claro é que, sempre que poden, as comunidades celebran a vida que lles deu a loita dos seus antecesores e das súas antecesoras.