Recaré, Recarei, (do) Rego, Regueira, Regueiro, Reguengo, Requeixo e Reis

Recaredus foi un antropónimo xermánico bastante habitual. Concretamente Recaredo I (568-601), sucesor de Leovixildo, é o segundo monarca visigodo que goberna tanto ese reino como o suevo. Do xenitivo dese nome xorden topónimos como Recarei ou incluso Recaré. O primeiro deles identifícase en seis lugares das parroquias de San Pedro de Bande (Bande), San Cibrao da Pregación (Friol), Santa María de Vilamaior (Santa Comba), San Xoán de Dorrón (Sanxenxo), Santiago de Malvas (Tui) e San Cristovo de Merín (Vedra). O segundo, pola contra, só aparece en Santiago de Bembrive (Vigo) ademais de lles dar nome ás parroquias de San Xiao de Recaré e San Tomé de Recaré (ambas no Valadouro). Recarei como apelido –aínda que na forma castelanizada Recarey– é usado por unhas 1.350 persoas de 32 concellos (Santa Comba, A Baña, Coristanco, Zas, Carballo...). Verbo de Recaré só existe no concello de Burela e non chegan a 20 as persoas así apelidadas. Un lugar denominado Recarei aparece na diplomática de Toxos Outos polo ano 1135 (vilare de Recaree) e como apelido compróbase nunha executoria do 26 de abril de 1513 conservada no Archivo de la Real Chancillería de Valladolid, pola cal “Juan de Recaré, vezino e morador en la (...) feligresía de San Biçençio de Lagoa” preitea co concello (hoxe sería de Alfoz) por mor do seu recoñecemento de fidalguía. No que atinxe ao apelido Recarei, transcribimos as primeiras liñas dun pergameo (do AHUS) do 14 de abril de 1447 que reza así: “Enno anno da naçença de noso señor Ihesus Chripsto de mill e quatroçentos e quareenta e septe anos, quatorse días do mes de abril, sabean todos que eu Gomes Afonso, notario da villa de Muro, e eu, Juan Meleo, mercador, morador enna dita villa, e eu Domingo Vicentyño, e Juan dos Paaços, pescadores, vesiños da dita villa de Muro, que presentes somos, que fasemos por nós e por nosas voses e erdeyros, aforamos e damos en foro e por rasón e nome de foro a vós, Juan de Recarey, labrador, morador en Recarey, que presente estades, e a todas vosas voses e erdeyros, convén a saber todo o vilar de Covelo (...) que he sito ontre o dito lugar de Recarey e as Feenllas, e couto de Adraño, que he sôo signo de San Mamede de Carnota”. Do antropónimo 'Recaredus' proceden os topónimos Recarei e Recaré Paulo Martínez Lema sinala que Regueira é un substantivo que tanto pode designar un curso de auga abundante como a canle para distribuíla. Ademais, Regueira e a súa forma masculina Regueiro derivan do substantivo rego ao lle engadir o sufixo –eiro (-ariu). Máis de 150 lugares denominados Rego existen na Galiza; 59 dinse Regueira, xunto coas freguesías de Santa María da Regueira (Oza dos Ríos) e San Vicenzo da Regueira (A Pastoriza); e, no tocante a Regueiro, ascenden a 80 as entidades de poboación, xunto con dúas parroquias homónimas de nome San Pedro do Regueiro en Boborás e O Irixo. Dentro da antroponimia, case 4.700 persoas se apelidan Rego en 94 concellos (encabezados polos de Mañón, Barreiros, Vilalba, Ortigueira e Xove); en 11 municipios tamén aparece a forma non normativa Rejo, e apelidadas Dorrego hai –segundo o INE– 442 ocorrencias distribuídas en 17 concellos (Barreiros, Cualedro, Lourenzá, Vilamarín, A Merca, Barro...). Regueira e Regueiro derivan do substantivo rego Coa forma Regueira hai máis de 4.500 persoas así apelidadas, concretamente en 142 concellos (A Laracha, Ponte Caldelas, Monterroso, Carballo, Arteixo); e 1.077 na versión castelanizada Reguera, en 25 municipios (Soutomaior, Castroverde, Pazos de Borbén, Vilaboa, Ponte Caldelas...). Regueiro conta con preto de 6.200 individuos con ese apelido en 123 concellos (Cerceda, Triacastela, Trazo, Rábade, Betonte...), e de Reguero só hai unhas 25 persoas entre os municipios de Mos e A Coruña. Segundo a documentación antiga, polo ano 1342 vive polas terras de Mondoñedo un alfaiate de nome Affonso Martin da Regueyra, así como tempo atrás era clérigo do coro mindoniense Johan Peláez da Regeira (documentado en 1280). Na diocese luguesa, concretamente na xeografía de Sarria e por 1309, vive un “Affonso Peres dito Regueyro”; e en 1433 tamén é alfaiate mais na cidade do Lérez un “Pero Eanes do Rego”. Con estes apelidos, dentro da cultura galega actual podemos citar o pintor Domingo Regueira e a actriz Lucía Regueiro. Non queremos esquecer tampouco a Juan Vicente Rego López (1887-1976), un dos fundadores do Primer Partido Comunista de Cuba, nado en Ortigueira; e a xornalista natural de Portas Chus Gómez Dorrego, que puxo en funcionamento o Diario de Caldas, suplemento cultural do Diario de Pontevedra. Do latín tardío 'regalengu' xorde o topónimo Reguengo Do latín tardío é a palabra regalengu, que nos dá o topónimo galego Reguengo. Comenta Cabeza Quiles que o sufixo de orixe xermánica –engu indica posesión. Disto dedúcese que as herdades reguengas son aquelas de posesión rexia. Uns 33 lugares téñeno como topónimo, e algo máis de 35 persoas –verbo da información do INE– úsano como apelido nos concellos de San Cibrao das Viñas e Ourense. As formas non restauradas Regengo e Regenjo contan así mesmo cunha reducida presenza na Galiza. A primeira é usada por 20 persoas, a maioría da Estrada, e a outra por 92, distribuídas entre Rianxo e Sanxenxo fundamentalmente. Aínda que existe unha multitude de documentos nos que se citan propiedades reguengas, por exemplo no Tombo A do ACS, como apelido extractamos un foro do primeiro de agosto de 1527 polo cal “Gil de Campo, adminystrador general del Gran Hospital Real de Señor Santiago” lle concede a “Costança Rodríguez do Regengo, que soys ausente e Pero Fernandes, vuestro criado, como vuestro procurador en vuestro nonbre (...) el lugar de Bordelos, syto en la felegresýa de Santalla de Toyriz”, en terras de Pantón. O topónimo Requeixo pode proceder do latín vulgar 'capseum' Un terreo costento que vai dar a un val é un Requeixo, vinculado segundo algúns autores coa voz do latín vulgar capseum (queixada, con aspecto dunha caixa...). Con esta denominación aparece un dos trobadores da nosa lírica medieval, Johan de Requeixo, que é autor de cinco cantigas de amigo ambientadas no santuario do Monte do Faro (Chantada). Nesas terras sitúase a parroquia de Santiago de Requeixo, pero tamén debemos citar as freguesías de Santa María de Requeixo de Valverde (Allariz), Santa María Madalena de Requeixo (Chandrexa de Queixa), San Bartolomeu de Requeixo (Manzaneda), San Martiño de Requeixo (Sarria) e Santo André de Requeixo (A Veiga). Ademais existen uns 45 núcleos de poboación deste xeito designados. Como apelido só temos contabilizadas as formas non restauradas Requejo e Requeijo. A primeira preséntase en Laza, Amoeiro, San Amaro, Vilariño de Conso e 35 concellos máis; a outra, en Abadín, Muros, Silleda, A Estrada, Xermade, Mondoñedo e outros 15 municipios. En total suman 2.117 as persoas usuarias de tales denominacións, segundo datos facilitados polo INE. Mergullados nos pergameos medievais, rescatamos un morador da cidade de Ourense, polo ano 1384, chamado igual que o trobador, Iohan de Requeixo. Do 12 de febreiro de 1512 é un instrumento de obriga estabelecido entre “Gomes de Requeyxo, reposteyro de los reverendos señores deán e cabildo de la Santa Iglesia” de Santiago, “vezino de la çibdad”, co propio cabido e o arcediago de Neira en razón do “pleyto e deferençia” que había entre eles. O xenitivo da voz latina 'rex' dá lugar ao topónimo Reis Outro topónimo seleccionado para tratarmos nestas liñas é Reis. Aproximadamente son seis os lugares así chamados e, ademais, existen catro freguesías vinculadas co mesmo topónimo: San Tomé e Santa María de Caldas de Reis (no concello homónimo, antano tamén existira a igrexa de San Sebastián de Caldas de Reis), San Cristovo de Reis (Teo) e O Sagrario de Pazos de Reis (Tui). A forma reis alude, moi posibelmente, a que o territorio así denominado sexa de reguengo e derivaría por conseguinte do xenitivo da voz latina rex (ou sexa, regis). Velaí, por exemplo, que a vila de Caldas de Reis sexa citada na diplomática do século XIII como Caldas de Rex, segundo se comproba no Tombo B do ACS. E se pasamos ao plano antroponímico hai que sinalar que só rexistramos a forma Reis e a castelanizada Reyes. Esta última resulta ser a maioritaria pois esténdese por 33 concellos (encabezados por Coristanco, Zas, Sanxenxo, Vilaboa e Guntín) e úsana máis de 900 persoas. Pola contra, Reis só é empregado por uns 176 individuos de 18 concellos en total (Melón, Vilardevós, A Rúa, Arbo, O Covelo...). Nos fondos do AHUS consérvase un pergameo en latín, datado o 12 de agosto de 1313, que sinala que Fernandus de Rex e a súa muller lle venden ao crego do coro compostelán Pedro Lopo (Petrus Lupi) a metade das herdades que tiñan nas vilas de Piñeiro (Pignario), Valiñas (Valina), Outeiro (Auterio) e Freiría (Freyra) na “filigrisia Sancti Christophori de Rex” (Teo). Xa coa forma non latina e si en galego aparece citado un Gomez Gomis de Reis no testamento de Leonor González de Saz (6 de agosto de 1334), segundo transcribe Antonio López Ferreiro. Ademais do sinalado, queremos facer mención dun texto de 1510 por medio do cal "Sancho Lopes de Reys, vezino de la villa de Muros, e Aldara Boa, fija de Pero Reys, mujer de Juan de Mosonço", se comprometen a resolver un conflito patrimonial vinculado cunhas vivendas.