Unha ONU sumida na irrelevancia

Durante estes días desenvólvese o 78º período de sesións da Asemblea Xeral das Nacións Unidas (ONU), evento que anualmente ten lugar na sede principal (Nova York) do organismo multilateral máis importante do planeta e que é acollido cunha importancia superlativa, pois no seu seo reúne, en teoría, a todos os xefes de Estado e Goberno dos países membros para discutir os temas máis importantes da axenda mundial. Nos últimos anos a reunión parece ser unha versión hiperrealista do Día da Marmota, que replica a absurda realidade cotiá de Phil Connors pero no ámbito da diplomacia mundial. Así como lle ocorre ao meteorólogo protagonista da película, a Asemblea Xeral da ONU tinguiuse dunha atmosfera gris, onde a mesma secuencia de eventos repítese unha e outra vez, até o infinito. Non pido desculpas polo spoiler dada a "antigüidade" da cinta. Intranscendencia Hai un dobre consenso sobre este evento que se veu conformando no tempo, ao momento de volverse indiscutíbel entre os líderes do mundo. Por unha banda, a progresiva irrelevancia que vai marcando a realización da Asemblea Xeral ano tras ano, xa que o discutido durante semanas non ten impacto na realidade. Por outra, a necesidade dunha reforma ou refundación que permita que dita reunión sexa máis atractiva ao público, atrape a atención internacional e tribute para acordos tanxíbeis, perdurábeis no tempo. Chegar a esa conclusión foi un momento colectivo de "caer da burra", como indica o refrán galego. Con todo, comprender o problema non foi suficiente para producir os cambios esperados, así que a metáfora do Día da Marmota segue tendo lugar, coa sensación combinada de esgotamento e aburrimento que a acompaña. Este ano houbo unha participación menor da esperada de xefes de Estado e de Goberno na cita diplomática. Unha situación de declive progresiva de participación dos principais líderes que alterou a relevancia real da Asemblea. Isto estivo en boca de xornalistas, medios e políticos estes días. O secretario xeral, António Guterres, interpelado por esta realidade, minimizou a cuestión e despachouno advertindo que o importante é a representación gobernamental, independentemente do cargo que a exerza. A cita da ONU tivo unha asistencia menor da esperada de xefes de Goberno, unha situación de declive progresiva da participación A saída cara a adiante da súa resposta gardaba certo ton de frustración, pois confirmaba que o cuestionamento tiña bases reais e que, sen unha presenza activa de xefes de Estado, os resultados do período de sesións serían tan irrelevantes como os de eventos pasados, xusto cando o centro da discusión é a crise climática e o roteiro para alcanzar os grandes obxectivos de desenvolvemento sostíbel pautados para 2030. Nin Xi Jinping, China; nin Vladímir Putin, Rusia, asistiron ao evento, do mesmo modo que outra ducia de xefes de Estado. Un comportamento que na linguaxe diplomática tradicional é entendido como un downgrade, unha declaración de que a invitación non está entre as prioridades do presidente ou líder que a recibe. A cuestión abriu innumerábeis interrogantes, que se intensificaron na Asemblea deste ano. E así como existe un consenso sobre a súa reforma, tamén existe un de corte alarmista sobre a "traxedia" que implicaría non salvar a ONU. Quizais algo de crítica histórica conveña para repensar esta formulación case relixiosa sobre o sistema internacional centrado na ONU, que é só unha modalidade das moitas que existiron ao longo do tempo, así que a súa irrelevancia pode non ser unha traxedia, senón unha oportunidade para configurar un modelo diferente. Unha boa noticia Dá certa sensación de esperanza que xa non sexa Nova York, meca do capitalismo occidental e epicentro financeiro da espoliación e o sometemento a través do imperio das finanzas de Wall Street, o lugar onde se toman as decisións máis importantes do mundo que o resto debe acatar. Se o pensamos ben, que o evento principal da ONU na súa casa matriz perda relevancia é máis unha boa noticia que unha mala. Esta realidade tamén nos fala da ruptura, progresiva aínda, da faraónica e delirante idea dun goberno mundial; dunha instancia supranacional á que todos obedecen, cuxo dominio é absoluto. A irrelevancia da ONU pode estar a abrir unha oportunidade insospeitada para pensar unha xeopolítica das contornas inmediatas, rexionalizada e mellor coordinada, onde os países unidos pola lingua, a xeografía, o comercio e a historia discutan os seus asuntos comúns, de acordo aos seus propios códigos. Isto xa ocorre en Eurasia, África, Asia Occidental e, en menor medida e intensidade, en América Latina e o Caribe, onde os problemas, as tensións e a xeración de consensos urxentes sobre economía, integración e convivencia non poden esperar polo protocolo da ONU. Quizais, despois de todo, sexa unha boa noticia a demolición a cámara lenta dun grande acto de simulación diplomático que só beneficiou os EUA.