Lilas e vermellas para lembrar

“Coralia: Ás dúas en punto. Sempre. Todos os días”. (Voaxa e Carmín, Esther F. Carrodeguas, ed. Difusora, 2016) Acto primeiro. Lembrar Hai cores que resisten á choiva, ás treboadas, ao sol que peta. Hai cores que se resisten a ser absorbidas por unha cámara. As Marías observan, día e noite, ás persoas que cruzan o parque; aos turistas que se retratan, entre bromas, xunto a elas. As Marías sorrín sutilmente e aparentemente calan. Mais non é certo, pois detrás desa ollada que moitos quixeron pintar de loucura hai resistencia. Detrás desa máscara de voaxa agóchanse esas violencias diarias e sutís perpetradas polo franquismo. Esas violencias que devoran lentamente. Esas que, para que non se repitan, hai que (re)coñecer. “A memoria é fundamental. Descoñecer é vivir enganadas, fainos estúpidas como sociedade e como individuos. Non podes cambiar o pasado, pero podes coñecelo. Temos a responsabilidade de saber. Non se trata de castigar, senón de compensar e entender”, reflexiona a dramaturga Esther Carrodeguas. Acto segundo. Reivindicar Cada 18 de xuño, ás dúas en punto, ao redor da escultura das Marías, reúnese un grupo de mulleres para mullerenaxear a Coralia e Maruxa Fandiño Ricart. “As que alí nos xuntamos somos feministas de esquerda, entendendo a esquerda en termos amplos, e antifascistas”, matiza Lola Ferreiro, estudosa da memoria histórica. A libreira Patricia Porto Paderne lembra que xa van dez anos desde que historiadora Encarna Otero cruzou a porta da Libraría de Mulleres Lila de Lilith para propor organizar, desde a base, este acto de reivindicación da memoria das mulleres. Ferreiro advirte sobre como o franquismo perverteu a figura das irmás cando a realidade era outra A mullerenaxe “é un acto popular e moi democrático”, explica Ferreiro. Convídase a outras mulleres a falar, a ler textos… Unha desas voces é a de Luz Fandiño, que lembra e comparte, con firmeza, as súas propias vivencias durante a ditadura. Apunta Ferreiro que en Santiago, despois da Catedral, a escultura das Marías é o máis fotografado. “Isto fixo imprescindible reivindicar as figuras de Maruxa a Coralia, pois romper coa imaxe que se fixo delas durante tantos anos non é doado”. Para Porto, a “escultura é clave, pois son persoas próximas no tempo e hai xente que aínda as recorda”. Para que non se esquezan, len en voz alta un fragmento da biografía das irmás Fandiño Ricart escrita Encarna Otero no Álbum das Mulleres. A continuación tratan temas vinculados ou lembran a outras mulleres como Aurora e Manuela Liste, as 14 rosas vermellas, as Libertarias das Atochas da Coruña… Ferreiro explica que lles interesa visibilizar “outras formas de opresión e outras resistencias”, xa que a represión contra as mulleres ten calidades propias: roubo de crianzas, agresións sexuais, pelado, aceite de rícino… “Tamén a represión vicaria, que é a violencia vicaria institucional que busca danar ás mulleres a través das súas crianzas, matándoas ante os ollos das nais ou deténdoas mentres quedaban abandonadas as crianzas, que acababan sendo recollidas polas veciñas”. Pero a mullerenaxe ás irmás Fandiño tamén “reivindica outras formas de resistir”. Como explica Porto “Maruxa e Coralia, en vez de quedar na casa saían, demostrando que estaban alí, que non acabaran con elas”. “Eran distintas, personaxes enmascaradas. A súa vida era complexa”, reflexiona Carrodeguas que fai que nos preguntemos canto había de tolemia, canto de coidado. Ferreiro advirte sobre como o franquismo perverteu a figura das irmás cando a realidade era outra. Esa realidade é a que se amosa nunha mullerenaxe na que Maruxa e Coralia reciben flores lilas, cor do feminismo, e vermellas, cor da loita antifascista. “As flores, normalmente son silvestres, humildes, como eran elas”, puntualiza Ferreiro. “Entendemos que facer outra cousa sería como unha burla”. Acto terceiro. Xuntas Coa obra Voaxa e Carmín “buscaba suxerir, máis que contar. Detrás hai investigación e a intención de que a xente que se achegue se interese pola súa vida”, reflexiona Carrodeguas. Recoñece que a peza ten “un cariz realista que busca que o público empatice” porque as persoas merecen saber para poder facer camiño. De aí que a interpretación se acompañe de fotografías que demostran que son reais, non só personaxes nun texto, ou unha escultura. Cada un destes actos converten a Maruxa e Coralia “nun símbolo de re-revolución, de loita, de resistencia” para que, paso a paso, se visibilice e analice o que significa a represión contra as mulleres. “Coralia: Non teñas medo. Estamos xuntas. Maruxa: (…) Iso sálvanos. Iso é o importante. Estar xuntas”.