A grande amizade entre Leopoldo Nóvoa e Jorge Oteiza

Ás veces no ámbito da creación danse extraordinarios encontros que levan a xiros inesperados e chegan a converter o achado nun novo e produtivo vieiro. A busca, as propias experiencias vitais, mesmo o azar, controlado ou non, van marcando os pasos de correntes artísticas como o surrealismo ou o expresionismo abstracto e de igual modo interveñen nas traxectorias dos propios artistas, independentemente de en que tendencia se movan. Nese senso, un caso paradigmático é o de Leopoldo Nóvoa, que ao longo da súa vida tivo varias descubertas fortuítas, que infundiron nel alentos para reconducir o rumbo da súa obra, chanzos que pouco a pouco foron motivando unha actitude sosegada e consistente na súa proposta. Compañeirismo A primeira destas descubertas ocorre estando en Montevideo, cidade na que se instalara en 1938; alí coñece ao que será un dos seus referentes máis importantes, Joaquín Torres García. O artista galego aínda apostaba pola literatura e introducíase nas súas primeiras incursións como pintor figurativo. Coas loitas internas lóxicas dun mozo que andaba na procura de pescudas novas, o mestre do construtivismo soubo facerlle ver que era necesario transcender a representación inmediata, próxima, para achegarse a un "universalismo" abstracto, unha orde estética que para el partía da xeometría de todas as cousas. Nóvoa non chegou a participar no taller de Torres, na Escuela del Sur fundada por el, porque naquel intre estaba centrado en escribir e pintar as lembranzas que tornaban unha e outra vez de Galicia, chegando, por esas mesmas datas, a colaborar co exilio galego en Arxentina. Agora ben, daquela relación co "mestre universal" quedarían conceptos e pensamentos, algún tan asceta como cando o uruguaio afirmaba que "a verdadeira arte está en saber trazar dúas raias, nada máis". Tamén no país americano, pero pouco máis tarde, trata a Jorge Oteiza, que levaba décadas –desde 1935– alternando distintas estancias en países latinoamericanos e Euskadi. O escultor recibe en 1957 o Gran Premio de Escultura da IV Bienal de São Paulo cunha proposta de abstracción construtiva, traballa nun gran proxecto en Montevideo, que nunca chegaría a realizarse, e case ao tempo enfróntase a un dos seus retos profesionais: a escultura da Basílica de Nuestra Señora de Arantzazu, coa que inicia un camiño de non retorno ao integrar o baleiro nas figuras dos "catorce" Apóstolos, nunha versión iconoclasta do Antigo Testamento. O rexeitamento obrigouno, nun principio, a paralizar a obra; hoxe é unha referencia ineludible na plástica do século XX. Nóvoa e Oteiza estiveron vencellados polo renovador sentido da creación e o xeito de entender a vida O vasco era polo tanto un escultor recoñecido cando inicia unha grande amizade con Nóvoa, un afecto mutuo que durou décadas, vencellados polo renovador sentido da creación e o xeito de entender a vida desde unha ideoloxía de esquerdas. O debate enriba da mesa semella doado de imaxinar, ambos os dous acabaron por coincidir nesa veta da arte contemporánea na que é posible a liberdade absoluta. O seu compañeirismo mantívose no tempo, especialmente no contexto en que Leopoldo se instala entre París e Armenteira e Oteiza está en Irún, con encontros esporádicos pero intensos, reunións nas que cabía o debate, a reflexión ou mesmo as discrepancias, pero nos que sempre atoparon oportunidades para a lembranza, para retomar a memoria daqueles anos, cincuenta-sesenta, en América. Verdadeiro afecto Así e todo, o azar aínda lle tiña gardada unha derradeira sorpresa a Nóvoa. En 1979 ardíalle o seu taller de París, quedando destruído completamente. Decontado o artista ten que principiar de novo, utilizando para a ocasión as cinzas da terrible desfeita. É o momento de recuperar o protagonismo da materia, como xa fixera no mural do Cerro en Montevideo, un proxecto a inicios dos sesenta co que definitivamente ceibara amarras coa tradición. Tamén é tempo de acoller sobre a tea a entelequia do tridimensional, e así, coas cinzas aparecen agora areas, arames, cordas, anacos de vidro… e xunto a eles xorde a polifonía do silencio, do recollemento, que sae das profundidades do baleiro ao fender a superficie, e que é a mesma rúbrica existencial que o escultor vasco custodiou nas súas "construcciones". Oteiza escribiu en 1990 un libro de poemas titulado Existe Dios al Noroeste, e dedicoulle un exemplar ao seu "viejo y querido amigo", escribindo que sempre que está con compañeiros "que falan galego", lémbrao "con afecto y verdadera amistad".