Galeusca na Idade Media?

A pesar de estarmos en pleno agosto, o certo é que os resultados electorais dos pasados comicios xerais celebrados o 23 de xullo seguen a estar, día tras día, na grella de todo o mass media español. Imprevisíbeis para boa parte dos inquéritos privados e públicos, os resultados teñen posto o foco mediático, talvez como nunca, na influencia decisiva que terá nesta ocasión o sentido do voto das forzas políticas vascas, catalás e galegas e aínda, en menor medida, navarras e canarias. É posíbel que un dos sinais que mellor representen ese momento dourado, real ou non, que vive o “descentralismo” político sexa a declaración de intencións da nova presidenta da mesa do Congreso en Madrid, Francina Armengol, cando anunciaba o levantamento do veto que de facto impedía o uso formal de calquera outro idioma que non fose o castelán dentro do hemiciclo. Máis vinculado, talvez, a unha aritmética complexa -e mesmo endiañada- que a un cambio de rumbo na sensibilidade cara a diversidade lingüística, as declaracións de Armengol manifestan un avance, por circunstancial que for. E é que a gobernabilidade no Estado Español nunca dependeu tanto da política desenvolvida polos que, desde Madrid, son chamados “nacionalistas periféricos”. Un termo que vén admitir, tacitamente, a existencia dun outro nacionalismo, neste caso oriúndo da metrópole ou, no seu defecto, do país/nación dominante: Castela/España; en definitiva, do “Madrid es España” ao que facía mención a presidenta madrileña Isabel Díaz Ayuso. Porén, o discurso que enche os medios de comunicación impresos, os programas radiofónicos e aínda os debates da grella televisiva do Estado acostuma esquecer a tradicional cooperación entre grupos políticos dalgunhas das nacións sen Estado como Cataluña, Galiza ou Euskadi. Unha asistencia conxunta que se concretou, por vez primeira, nos pactos políticos trazados hai exactamente un século nas instalacións do Centre Autonomista de Dependents del Comerç i de la Indústria, e que deron inicio ao que máis tarde coñecería como “Galeusca”. 'Tripla Alianza' Celebrado en Barcelona, na simbólica data do o 11 de setembro de 1923, a aquel primeiro pacto máis coñecido como a Tripla Alianza, acudirían intelectuais e políticos da talla de Francesc Macià, Manuel Egileor ou Vicente Risco. Xa entón se viña reclamando a pluralidade lingüística e nacional do Estado español, así como a necesidade de que os actores políticos de Galiza, Euskadi e Cataluña colaborasen na consecución dun novo marco político. A vitalidade daquel pacto foi dispar e nos anos 40 aínda sería reavivado por dirixentes políticos como Castelao, mais xa no exilio. Recentemente, desde a Universidade de Deusto, Xosé Estévez afirmaba que a ausencia dun Galeusca forte nos anos 70 do século pasado representara unha oportunidade perdida na procura dun Estado español de tipo confederal. Se foi así, nunca o saberemos. Do que non cabe dúbida, é que desde aquelas reunións de Galeusca nos anos 40 e 90 do século XX, as cousas mudaron. A aquela tríada política únense hoxe novas e vellas reivindicacións lingüísticas e políticas como a asturiana/leonesa, a aragonesa ou mesmo a occitana. Noutros casos consolidados, nomeadamente o vasco e o catalán, as reivindicacións tamén mudaron e hoxe a catalanidade non deixa de pasar, tamén, por Perpinyà, Alacant ou Eivissa, da mesma maneira que o papel de Navarra ou de Iparralde, alén dos Pireneos, está fóra de toda dúbida na nova política vasca. Porén, a colaboración entre estes poderes, “periféricos” a ollos de Castela, afonda as súas raíces moito antes de que o Estado español se erixise como tal. Case esquecida, cómpre remontarnos á Baixa Idade Media e, en concreto, á chamada “Liga de Uesca”, celebrada naquela cidade aragonesa en maio do ano 1191. Naquela reunión internacional déronse cita representantes do rei Sancho I de Portugal, Sancho VI de Navarra, Afonso II de Aragón-Cataluña e do rei galego-leonés, Afonso VIII. Se ben o contexto político daquel momento era ben diferente ao actual, os dirixentes daqueles reinos -países entón- eran conscientes da necesidade dunha fronte común fronte as ambicións territoriais do reino de Castela. A pesar de selaren unha colaboración mutua, os intereses particulares fixeron daquel pacto un simple papel mollado. O resultado foi a hexemonía castelá no concerto ibérico, e un proceso de castelanización que aínda segue moi vivo. Que tería acontecido se aquela sorte de “Galeusca” medieval chegase a prosperar? Nunca o saberemos, mais é difícil non deixarnos seducir pola imaxinación.