Fiz Vergara Vilariño descóbrese como mestre da lingua tamén en prosa

Pódese crear toda unha cosmogonía que interrogue o mundo desde a pequena parroquia de Santalla, no concello de Samos. Foi o que fixo, durante toda a súa demasiado curta vida, Fiz Vergara Vilariño (1953-1997), un poeta case secreto, que asumía esa condición cunha consternación serena e que, malia o tempo pasado desde a súa morte segue a ser un autor por descubrir. "Vergara Vilariño tivo moitas frustracións cos seus proxectos editoriais, non tivo o éxito que esperaba, probabelmente pola súa negativa a entrar nos círculos literarios", comenta, en conversa con Nós Diario, Iago Rodríguez Yáñez, estudoso da súa obra, que vén de publicar en Galaxia Por que Deus faría a brétema? Narrativa reunida, un volume que completa a visión que tiñamos do poeta cos seus escritos en prosa: trinta e dous relatos curtos e o que quedou dunha novela longa inacabada. "Son textos moi traballados, que corrixía moito e dos que, en ocasións, fixo máis dunha versión, o que denota o coidado co que se escribiron", explica Rodríguez Yáñez. "De feito, na súa correspondencia fala de varios proxectos de publicación dos relatos que, lamentabelmente, non chegaron a materializarse". O editor da prosa de Vergara Vilariño -que xa publicou unha Fotobiografía do autor e a escolma poética Non deixes que a tardiña me sorprenda, ambas tamén en Galaxia- que moitos dos temas e obsesións do poeta aparecen nestes contos. "Reflicten un mundo propio no que xa están presentes o diálogo coa natureza, a tristura existencial, ou a preocupación pola lingua". A alma “luminosa” de Vergara Vilariño Substrato popular E, non obstante, ao lector da poesía de Vergara Vilariño non deixará de sorprenderlle -nun poeta caracterizado por unha refinada delicadeza na súa expresión- o substrato popular que aniña no fondo de toda esta obra narrativa e que se manifesta, sobre todo, nun humor retranqueiro que dá lugar a múltiples lecturas, a unha ambigüidade socarrona que enriquece cada un dos contos. "En realidade, el sempre foi un gran defensor da tradición popular, que lle servía de inspiración en moitas das súas obras. Era unha persoa á que lle enfadaba moito que todo ese patrimonio caese no esquecemento ou se corrompese". Así, polos contos van desfilando cancións populares, tradicións como a da Santa Compaña, as murmuracións e rexoubas tan frecuentes na aldea ou o propio pracer de contar e escoitar hstorias que serve de motor a relatos como o titulado "Historias do vello muiño". "É bastante frecuente a aparición da figura dun tolo que non sempre é visto como un personaxe negativo, senón un suxeito que actúa dunha forma peculiar pero efectiva, o que talvez reflicte o illamento a que o poeta estaba sometido por mor da enfermidade que padecía", aventura o editor. Compromiso social Ese substrato popular estaba fortemente vencellado tamén a unha aguda crítica social que se expresa mesmo nos contos máis declaradamente dirixidos ao público infantil. En "Unha gueivota terra adentro", por exemplo, a gaivota do título fuxía do mar porque "o petroleo emporcou as praias". "Vergara Vilariño era un defensor da terra e tiña unha posición política moi definida que nunca ocultou", relata Rodríguez Yáñez. "E iso, por certo, ocasionoulle máis dun problema. Nos seus artigos de prensa manifestaba os seus argumentos en defensa da terra, da paisaxe, da fala... Se se ía construír un encoro estragando unha paraxe natural, escribía un artigo. E así con todo o que consideraba unha inxustiza. E temos que pensar que, na época en que o facía, non era tan doado opinar abertamente sen arriscarse a sufrir represalias". Pero o compromiso que máis salienta Rodríguez Yáñez na obra de Fiz Vergara Vilariño é o que mantén coa lingua. "A súa obra está inzada de carpazas. morodos, zugameles, silvas machas... Parte da lingua popular, mais acaba transformando o sinxelo en algo transcendente, nunha linguaxe exquisita ao tempo clásica e innovadora". Preocupado pola supervivencia do galego, a observación da riqueza da fala popular levábao a afirmar que "antes de normativizar cómpre normalizar o idioma. O resto cairá polo seu peso". Camiños e cantares nos eidos da bremanza: Ao encontro da palabra de Fiz Vergara Vilariño A transcendencia E tamén se descobre nestes relatos a pulsión transcendente que ilumina os seus poemas, sempre tinguida dunha certa tristeza. "El abrangue na súa escrita todas as facetas da vida, peo a medida que o tempo pasa e que a enfermidade persiste, xorden a lembranza, a dor pola fugacidade da vida, a melancolía...". O uso do flash back nestes relatos podería ser indicativo desa propensión a mirar cara atrás, a ese repaso saudoso da existencia en diálogo silencioso coa terra. "El vivía moi illado en Santalla, o que dificultaba a súa entrada en círculos sociais cos que podería ter compartido inquietudes. Mais tamén é certo que, dalgunha maneira, precisaba desa soidade para escribir unha obra na que depositaba toda a súa esperanza, conclúe Rodríguez. Unha obra que abrangue todos os xéneros literarios Rodríguez Yáñez leva anos estudando a obra de Vergara Vilariño e contactando con persoas que estiveron próximos ao poeta, na busca de material que nos permita coñecelo mellor. Entre elas, menciona a Irene, a irmá do poeta, mais tamén a Carmén Beltrán -profesora de Fiz Vergara e tamén do propio Rodríguez- e ao recentemente desaparecido Eduardo Rey Moure, profesor no IES Gregorio Fernández de Sarria e dinamizador cultural que desenvolveu numerosas iniciativas para lembrar o poeta, para quen reivindicou sen descanso a concesión do Día das Letras Galegas. Nas súas pesquisas, Iago Rodríguez atopou tamén varias obras de teatro, inéditas, "polo menos sete" que tentará publicar nun futuro próximo. "Son obras moi interesantes nas que emprega moito eses rexistros populares e humorísticos que lle permiten saltar do humor á crítica social e a rexistros máis serios e existenciais. Unha obra tan diversa e tan rigorosa mostra que existe un certo esquecemento da súa figura, cando outros autores de menor calidade teñen máis presenza no mundo literario. Cro sinceramente que é un dos grandes autores da literatura galega e que a súa obra debe ser revisada". O berro afogado de Fiz Vergara Vilariño