A excepción guímara

A Guimaralia (A Pobra do Brollón) é unha illa interior na que as políticas culturais e comunitarias están a superar importantes retos para os concellos rurais desde unha perspectiva identitaria de esquerdas. A finais de 2023 o Instituto Nacional de Estatística (INE) publicou as estatísticas dos censos dos concellos do Estado sendo o concello da Pobra do Brollón o único rural da comarca Terra de Lemos que aumentou poboación. En concreto 17 veciñas e veciños novos, sexan por nacementos ou novas incorporacións. Este crecemento quere dicir, non só que se compensan as baixas por defunción, abondosas nun municipio altamente envellecido, senón que se superan en 17. O equipo do alcalde Xosé Lois Maceda leva anos pondo no centro das súas políticas un plan cultural nomeado 'Guimaralia: acción cultural'. Neste plan reúne actividades que podemos chamar nativas como proxectos de arqueoloxía en comunidade; Andainas da man de…, nas que é a veciñanza quen escolle itinerarios e elementos do seu patrimonio para guiar a locais e visitantes; Foliadas guímaras nos locais sociais das parroquias; unha aposta decidida pola Escola de Música Samoeiro ou, dun xeito máis recente, distintas estratexias para a recuperación dos brindos como o Festival Brindadeira ou obradoiros de brindos nos bares do concello. Ademais destas actividades nativas que podemos definir a través dun fomento da participación veciñal nas mesmas, tamén se organiza unha forte programación cultural máis clásica, a través de charlas, proxeccións, teatro ou concertos que fan que habitualmente non pasen dúas semanas sen que exista un evento cultural ou comunitario nun concello de 1.500 habitantes. O factor que máis diferencia o concello guímaro dos seus análogos comarcais é precisamente esta aposta pola cultura e a comunidade, alén da súa aposta polo benestar e os servizos sociais, xa que, Brollón supera os criterios de dependencia marcados pola Xunta de Galicia. Cos datos existentes resulta complicado establecer unha causa efecto entre estas políticas e o crecemento demográfico do último ano, xa que os números non van acompañados, por exemplo, de enquisas de motivación aos novos habitantes. Mais, a realidade é que o único Concello que está levando a cabo estas políticas é o único que crece. Tamén o único do Bloque. Mais como habitante da Guimaralia, se busco interpretar os datos, podo nomear sen pensalo moito uns 15 veciños e veciñas que se aldeizaron nos últimos anos e nos que na toma de decisións de se aldeizar neste concello, e non noutro análogo, teñen moito peso a existencia dunha comunidade forte e a posibilidade de cubrir a meirande parte das súas necesidades culturais. E, se cadra, 15 non é un gran éxodo urbano, pero á vista das cifras que se manexan, suficientes para inverter a pirámide. Intercambio de saberes Alén dos datos, hai outro elemento vital como é o que aporta esta nova veciñanza en clave comunitaria e como contribúe a perpetuar o sistema de coñecementos tradicionais. Dito doutro xeito, se esta veciñanza vén habitar a paisaxe ou a ocupar espazo rural. Actualmente, os arredores da aldea de Marcón, na parroquia da Ferreirúa, están máis limpos e con lameiros recuperados porque un neoaldeán estableceu unha gandería en clave de pastos rexenerativos de vacas cachenas. O seu socio é un veteroaldeán fillo de gandeiros, polo que claramente existe ese intercambio de saberes. Hoxe, na ribeira do Eivedo de Vilachá, hai menos viñedo abandonado en gran parte pola acción de neoarribeirados que están a aprender dos viticultores tradicionais antes de que deixen as viñas. Nos últimos anos, nas Laceiras, en Salcedo, hai máis abellas porque hai veciñas novas que poñen panais e intercambian saberes cos apicultores vellos. A creación de espazos onde compartir e coñecerse é o que converte o forasteiro en veciño Son exemplos, porque os saberes non son só prácticos. Hoxe as novas veciñas, sexa por idade ou mudanza, saben que ao carón do Carballo da Chan está enterrado o Aláparo; cales foron os agochos do Campelo; que o mestre asasinado Juan Abramo plantou as Pereiras da Libertaria ou que o San Lourenzo fuxía da igrexa cara o castro. Non teño probas máis tampouco dúbidas de que neste proceso tan fermoso e tan difícil de acadar xoga un papel decisivo a rede cultural e participativa. A creación de espazos onde compartir e coñecerse é o que converte o forasteiro en veciño. Coñecer a paisaxe é o que nos permite habitala desde o Amor. As estratexias de captación e cohesión están a facerse desde a acción política e a clave non son a construción de polígonos ou miradoiros, senón elementos máis intanxibles que teñen que ver coa pertenza, o benestar e a identidade. É complicado atraer xente. Máis complicado é integrala nunha rede de saberes e sentires, perpetuando deste xeito unha cosmovisión sobre o territorio e alongando e adaptando o sistema cultural tradicional labrego. A Pobra do Brollón está a superar estes dous grandes retos de calquera concello rural.