A miña xeración naceu coa OLP e botou corpo coa Revolución dos Cravos. Hoxe ten sesenta anos ou vai camiño deles. Non era o mesmo en 1974 ter dez anos e vivir a menos de dez quilómetros de Portugal, que a cen ou douscentos, aínda en Galiza. Hoxe tampouco é o mesmo. Portugal non era a outra ponla esgazada da árbore en que estaba a Galiza, unha ponla que botara flor. Portugal foi, iso é o que sei hoxe, a ponla que ficou na árbore e Galiza a esgazada, unha ponla para enxertar noutra árbore e mudarlle a variedade. Na miña infancia aprendemos, pouco despois do 25 de abril de 1974 e, sobre todo, despois do 20 de novembro de 1975, que o galego era un idioma. Algunhas xa sabiamos que viviamos nunha ditadura despois do 20 de decembro de 1973, co atentado de Carrero Blanco. O 25 de abril de 1974 aprendemos que en Portugal acabara a ditadura, sen mortes, con cravos tapando o lugar destinado á saída das balas. Lembro que vou pola man do meu avó Feliciano do Tambre, en Tui, mercar peras lisboetas a Valença; lembro de regreso, na miña outra man, un globo, presente do avó, que ao chegarmos á metade da ponte ceibamos para sabermos se ía para Portugal ou para España. Foi para o alto e perdémoslle a pista. Agora interprétoo como a identidade galega enxertada nun estripeiro de fóra. Daquela a palabra Galiza andaría perdida como o meu globo. Era a palabra dunha realidade muda, que sentín por vez primeira en Monção unha tarde en que fumos visitar o meu outro avó, tamén Feliciano, e a súa irmá, a tía Basilisa, que andaban a tomar as augas. Foi unha muller portuguesa que me pareceu elegantísima, con moitos aneis, cos labios vermellos e sombra azul sobre os ollos máis azuis, quen se levantou da mesa onde xogaban, ao que penso era o dominó e me levou até o balcón da pousada para me dicir: lá fica a Galiza, depois do rio.
O río era o mesmo que meu pai cruzaba a nado na súa mocidade, en anos en que non existía a adolescencia, para chegar a outra banda e roubar unha sandía. A ponte do río era a que cruzaban as miñas amigas Chelo e Purita, cos forros dos abrigos cheos de café. Podería contarche tantas cousas, querida LV, cando existía o estraperlo e eu era tan pequena, cando o río calmaba tanta fome.
LV, lembro aquel 25 de abril de hai cincuenta anos, tamén unha quinta feira. Foi despois de chegar a casa do colexio de Torneiros (O Porriño) onde souben que acontecera algo, nas aulas nunca oín falar da Revolución do Cravos até despois da morte de Franco. Anos máis tarde nun concerto en Compostela, con Paco Ibañez e un moi novo Luis Pastor, pedinlle a Moustaki que cantase Portugal, fíxoo. Téño unha fotografía con el, que hoxe, cobra un valor que non lle din. Recordo a morte do Zeca e a interpretación do Grândola na Alameda de Compostela, na súa homenaxe, e a Manuel Beiras, que me tocou de compañeiro por azar. Sempre sentín o Grândola como unha parte de min e a Revolución dos Cravos, como un fito romántico para filmes e cancións, que se detivo.
Sempre foi solemne cantar o Grândola en Salvaterra do Miño, con viño ou sen el, cantaba o pobo, o da SDC. Condado, merecente do premio aRi[t]mar, como embaixadora da lusofonía. E ti, LV, nunca recitaches no Festival da Poesía do Condado, A Coruña ficaba máis lonxe. Tiña razón dona María, alí estaba a Galiza, depois do río, en Salvaterra do Miño.
