Mulleres e tolas: a saúde mental das mulleres

Hoxe quixera lembrar unha emocionante exposición que, organizada polo Arquivo de Galicia, estivo hai uns meses na Cidade da Cultura baixo o título Voces esquecidas. As mulleres do Hospital de Conxo. Este famoso hospital, creado como obra pía do Cabido en 1885, foi o principal psiquiátrico de Galicia ata 1953. Pasou a pertencer ao Sergas no 1996 e, posteriormente, no 2012 os seus fondos foron depositados no Arquivo de Galicia. Mar García e Miguel López, arquivistas e responsables desta mostra seleccionaron 57 pezas entre documentos, fotografías e obxectos onde salientaban os expedientes de ingreso e as historias clínicas das pacientes, ademais dos tratamentos e a correspondencia das internas e os seus familiares. Alí ingresaban, tamén, aquelas mulleres que transgredían os roles que a sociedade patriarcal lles reservaba no ámbito do fogar. Eran consideradas enfermas e, polo tanto, internadas polos maridos, pais ou irmáns sen o seu consentimento, en moitos casos. Ansiedade e depresión Ás veces, eran recluídas por loucura xenital, loucura histérica, psicose melancólica, paixóns violentas ou depresión posparto. Outras, chegaban a ingresar para ocultar embarazos non desexados. Eran mulleres silenciadas pola sociedade. Pero o certo é que o que sufrían moitas delas eran distintos tipos de depresión, frecuentemente vinculada a partos que se desenvolveron en moi duras condicións, á violencia de xénero ou a traumas tras ter sido testemuñas ou vítimas da represión causadas polo Golpe de Estado franquista. Ser muller e estar tola, un dobre estigma naquela altura. E a día de hoxe, cal é a situación da saúde mental das mulleres? Perto dun 7% da poboación española está afectada por ansiedade, a mesma cantidade que por depresión, e en ambos casos máis do dobre de mulleres (9,3%) que de homes (4%). Nestes é máis habitual a esquizofrenia ou problemas relacionados co alcohol e as drogas. A OMS considera a depresión como primeira causa de discapacidade entre as mulleres de 18 a 44 anos e, no caso de severidade grave, elas triplican os homes. Desde unha perspectiva de xénero, sabemos que as mulleres en dous períodos importantes das súas vidas como son o posparto e a perimenopausa, sofren importantes alteracións endócrino-hormonais que poden causar depresión. Porén isto, á súa vez, vai moi relacionado con factores ligados ao estrés por cuestións de xénero, tales como as consecuencias dos estereotipos e as discriminacións que as mulleres deben soportar no fogar e no mundo laboral, diante da, aínda, cativa corresponsabilidade nas parellas e das insuficientes medidas públicas de conciliación. Asemade, considérase que as mulleres que padeceron violencia de xénero teñen un risco tres veces maior de desenvolver trastornos depresivos; catro veces, trastornos de ansiedade, e sete veces, síndrome de estrés postraumático. Tamén se atoparon asociacións significativas entre experimentar violencia machista e abuso de substancias, trastornos alimentarios e síntomas psicóticos. E sabemos que as mulleres obxecto de máIs dunha forma de violencia (física, verbal, sexual…), corren o perigo de padecer trastornos mentais e outras enfermidades asociadas. Saúde mental perinatal A chamada noutrora depresión posparto, que incluía calquera disfunción ou enfermidade das mulleres despois de parir, hoxe debe ser matizada. Velaí a situación máis grave e tamén menos habitual, unha psicose ou loucura puerperal na que se poden dar intencións suicidas da nai e mesmo de infanticidio, que precisan ingreso hospitalario. Logo, podemos falar da depresión relativamente frecuente na que a nai ten unha relación problemática co seu bebé durante varios meses e, mesmo, pode deixar de alimentalo e de coidalo. E, ao cabo, cómpre considerar o chamado "blues" do posparto, que aparece no 50/70% das mulleres tras dar a luz, con síntomas de tristura e mudanzas de estado de ánimo, que pode durar dúas semanas. Son informacións que tomamos do artigo De las locuras puerperales a la salud mental perinatal (Historias gallegas de los siglos XIX-XXI), do médico psiquiatra David Simón Lorda e outros, publicado no boletín 64-65 da Asociación Galega de Saúde Mental, e tamén do estupendo libro de Mar García Puig La historia de los vertebrados. En calquera caso, traer unha criatura ao mundo supón unha gran responsabilidade, que produce en moitas mulleres inseguridade cara o futuro, medo de non satisfacer as expectativas do bebé, falta de tempo para unha mesma, canseira, etc., que poden desembocar en estados de ansiedade ou estrés. Daquela, velaí a institucionalización do Día Mundial da Saúde Mental Materna desde 2016.