Prender a luz: mulleres diversas visibilizan desigualdades

ser "as excluídas dentro dos excluídos". A definición, que formula a activista pola inclusión das mulleres con diversidade funcional Marisol Bravos, sérvelle a esta mestra xubilada lucense para dar conta da situación de subalternidade de voces como a que ela representa nos movementos feministas e no mundo. A súa condición de muller con diversidade funcional –unha polio aos tres anos deixouna de por vida con mobilidade reducida– supón unha dupla discriminación que, ao se superpoñer, multiplica os seus efectos. É unha das características que a profesora de Socioloxía de Xénero da Universidade da Coruña Belén Fernández salienta da interseccionalidade, o termo acuñado en 1989 pola académica estadounidense Kimberle Crenshaw, procedente do movemento feminista negro, para nomear o fenómeno polo cal cada persoa sofre opresións ou ostenta privilexios con base na súa pertenza a múltiples categorías sociais. "Ten moito que ver con que as distintas vulnerabilidades non son unha suma, senón que a súa interrelación xera unha opresión diferencial a outras situacións sociais. O concepto, moi actual, serve para poñer de relevo como eses distintos eixes de opresión non son realidades en paralelo, senón que patriarcado, capitalismo ou racismo son sistemas interrelacionados que operan en base á exclusión de determinados colectivos de poboación e prexudican máis certos sectores", expón a socióloga, especializada en feminismo e multiculturalidade e implicada no ámbito das migracións. Mulleres migrantes A vulnerabilidade das mulleres migrantes que asumen na Galiza traballos precarios na rama dos coidados dá para ela exemplo da posición marxinal de distintos colectivos que reclaman do feminismo e da sociedade visibilidade, como primeiro paso para atacar as súas desigualdades. "Ao feminismo quédalle camiño para representarnos a todas. Claro que é importante falar de grandes temas como a violencia de xénero, pero as migrantes sofren dupla ou tripla violencia: de xénero, laboral e outras máis subliminais (como o racismo). A romper esas barreiras é a onde ten que enfocarse a loita feminista", opina Tamara Morales. Nicaraguanaresidente na Coruña, esta xornalista, activista e coautora do blog Ciudad Latina salienta que a súa situación, regularizada e coa dupla nacionalidade, non é a da maioría. "Hai explotación laboral, trata e cando as mulleres están sen documentos aínda é peor. Non é que teñan menos dereitos, é que teñen menos acceso a ter dereitos", alerta. Como feminista, cre que citas como a do 8-M serven para "tomar conciencia, achegármonos entre nós desde os intereses comúns e traballar pola igualdade de dereitos, que está aí pero non se aplica". "Hai que darlle visibilidade á precariedade", demanda. Visibilidade reclaman tamén as integrantes de Xiara, unha asociación galega en defensa das mulleres empregadas do fogar, "actividades feminizadas desde hai séculos, ninguneadas e moitas veces infravaloradas, o que leva a non estar ao nivel de dereitos sociolaborais doutros traballos". O feminismo, para elas, debe atender catro elementos que "dominan a nosa sociedade e van da man": capitalismo, patriarcado, colonialismo e clasismo. "Maniféstanse nos coidados considerados como negocio, cun machismo –acoso, abusos e violencia sexual– presente acotío. Discriminacións por ser galega, por ser migrante, con clases sociais medias-altas nas que ter empregada do fogar significa un privilexio, nunha sociedade que deixa de lado as persoas maiores, e non garante coidados de calidade a quen non os poida pagar", sinalan. E destacan os avances do movemento feminista, "que até hai pouco tampouco contemplaba a defensa activa das mulleres empregadas do fogar", mais apuntan a todo o que queda para "concienciar a sociedade". Tamén para as compoñentes da asociación feminista de Chantada Polamiúda as tarefas que recaen en mans das mulleres "pasan desapercibidas". "Para o sistema capitalista, precisamente, esa economía somerxida permite o tributo económico masculino –resaltan–. O feito de que se carguen os coidados sobre as mulleres fornece unhas barreiras ao acceso igualitario aos postos de traballo remunerados e implica un statu quo desigual". Constituídas en 2017, acreditan nun movemento feminista "en clave galega" e advirten que a "violencia institucional" que en Verín se concretou nestes meses nunha precarización dos servizos públicos da saúde "non foi un feito illado", senón que pode repetirse "en calquera outra zona rural". "Discriminación territorial" A Federación de Mulleres Rurais, Fademur, existe desde 2006 para "dar visibilidade ás mulleres tanto do sector agrogandeiro como forestal", segundo explica a súa presidenta, Rosa Arcos. Trátase, nas súas palabras, dunha entidade "progresista e feminista" formada por 64 asociacións e centrada en reverter a invisibilidade das galegas, "fundamentais para a estrutura produtiva do país nas áreas de maior sustento do rural, pero que seguen sen ter transcendencia social, política e económica". Ademais dunha proxección máis igualitaria, Fademur reclama políticas sectoriais con perspectiva de xénero. "As leis avanzan para todo o mundo pero no rural, as que existen, non chegan", expón Arcos. "O territorio, hoxe por hoxe, é un factor discriminador; por accesibilidade, por dispersión, por dinamismo económico... Sen transporte, nin as mesmas infraestruturas e comunicacións físicas e virtuais que nos contornos urbanos, moitos dos mecanismos que se impulsan desde o público para axudar as mulleres do rural son ineficaces, inaccesíbeis. Son inaplicábeis porque o territorio discrimina. Por iso hai que sumar estas perspectivas á hora de facer políticas de igualdade con visión de xénero", avalía. As Mulleres do Mar de Arousa, unha asociación nacida hai catro anos para dar voz a mariscadoras, bateeiras, vendedoras e demais profesionais na comarca, non queren heroínas. "Non se pode pedir" nunha actividade onde se conxuga "unha contorna rural e un sector aínda moi machista", razoa a secretaria, Sandra Amézaga. "Aquí hai lazos, ás veces emocionais, que impiden aínda máis a visibilidade: cando unha muller destaca no profesional é censurada e atacada a nivel persoal", lamenta. Segundo salienta, as traballadoras do mar acumulan o "sobreesforzo" da profesión máis o peso "da casa, da compra, do coidado dos pais e dos sogros, de seren esposas..." nun ambiente laboral onde "non gusta" que elas se signifiquen. Por iso reivindícanse como feministas. "A loita pola igualdade é cousa de todo o mundo. Hai que estar e nós buscamos concienciación", apunta. Vanesa Castro fai parte en Rural Contemporánea, unha entidade cultural que xurdiu en Monfero para renovar o tecido asociativo. Para ela, o feminismo ten no rural unha débeda de comunicación, de achegamento. "Moitas mulleres poden ser feministas nas súas prácticas pero non se consideran como tal, non conectan co termo. Hai que darlles protagonismo porque non se senten amparadas aí", analiza, e lembra que as súas veciñas seguen a ser "as que traballan fóra da casa e, ao tempo, sosteñen a familia, os animais e todas as cousas". Castro aposta no coidado da comunidade na que unha vive: "Necesitamos espazos físicos, e tamén sentimentais, onde xuntármonos". Tamén no coidado da terra, da xente, un reparto xusto dos recursos "e unha procura de equilibrio entre capital e vida a través dos afectos". Voces novas A Baña Informa é o xornal online do CPI San Vicente desta vila da Barcala. Rosalía, Laura, Paula e Celia son catro alumnas de 11 anos que forman o grupo de redactoras sobre muller e igualdade. Decláranse feministas "desde sempre", o que significa "loitar pola igualdade entre os homes e as mulleres". "Tentamos fixarnos nos hábitos cotiáns onde non nos decatamos e ao mellor estamos sendo machistas. Tratamos de evitar as desigualdades da nosa vida diaria e as que ocorren ao noso redor", contan. Que alumnado adoita facerse cargo das mesas no comedor ou como se reparte na súa casa a atención aos seus estudos son obxecto das súas reflexións, que as levan a concluír que a desiguldade no rural é máis perceptíbel que na cidade "porque o campo é unha zona máis de traballo e alí os traballos son para o home", ou que as mulleres "fixeron grandes labores na historia, pero estas non saíron á luz". O lema "maternar é político" anticipa o espírito de Materfem, unha asociación compostelá que proclama que a maternidade "non é só unha experiencia íntima das mulleres, senón que abrangue un feito social, económico e político que está invisibilizado". Explícao Sandra Afreijo. "Os coidados das crianzas, como nais, neste sistema capitalista lévannos á precariedade", recalca, e remítese a un informe de Intermón que sitúa o traballo de coidados non remunerado en 14,9% do Produto Interior Bruto do Estado español. No feminismo, do que se ven parte, buscan "visibilización", ademais de loitas contra as violencias machistas e outras que as mulleres sofren como nais: a violencia obstétrica, tanto no parto como no tratamento "paternalista" do embarazo por parte do persoal médico ou no postparto, "unha etapa moi invisibilizada"; a violencia institucional e xudicial, que ven na "tolerancia" aos impagos de pensións alimenticias e a "ignorancia" das denuncias de abuso durante os procesos de separación, ou a discriminación que sofren no espazo público "polas barreiras arquitectónicas, no transporte, na falta de recintos para as crianzas –como parques cubertos– ou para adolescentes". A maternidade "non é só unha experiencia íntima das mulleres, senón que abrangue un feito social, económico e político que está invisibilizado", sinalan desde materfem Na Coruña, a procura dunha sociedade "realmente inclusiva, na que todos e todas teñamos espazo e na que a equidade sexa real" uniu un colectivo informal de "nais histéricas". Implicadas no mundo da diversidade da man dos seus fillos, defenden un feminismo "que ten que avogar necesariamente polos dereitos das persoas con diversidade funcional, que lles dea esa voz que aínda se lles nega en moitos ámbitos sociais, que camiñe da man, co necesario traballo que propicie un cambio estrutural na sociedade, para que todos e todas teñamos un sitio nela". E chaman á reflexión: "Se vivisemos en espazos realmente accesíbeis, que pasaría? Nunha cidade sen barreiras arquitectónicas, intelectuais ou sensoriais, diminuiría a necesidade de coidados e incrementaríase a autonomía de moitas persoas?". Daniela Ferrández pertence a Amizando, "o único colectivo de persoas trans adultas na Galiza" e un espazo propio "de loita para mudar a realidade e tamén de acompañamento". Como feminista, fai súas as reivindicacións xerais e agarda que o movemento integre as realidades das mulleres trans. A modo de introdución, alude ao "proceso de patoloxización" que teñen que atravesar para ser recoñecidas polo Estado, "dirixido por psiquiatras e psicólogas e que xa che adianta o mundo ao que te vas enfrontar, no que se busca que encaixes nunha serie de estereotipos de xénero e que aceptes ese lugar na sociedade ao que estás transitando; que aceptes certos roles que nos falan de opresións, de acoso...". Les Coruña naceu da necesidade de "espazos propios e seguros, libres de prexuízos e homofobia" nesa cidade. "As lesbianas, trans ou bisexuais somos colectivos de mulleres cuxas voces quedan opacadas contra o sonoro berro da guerra dos sexos", opina Susana Milnes, que ve nos últimos 8-M "a semente dun espertar de conciencia sobre os abusos sistemáticos e estruturais do patriarcado". Do feminismo, demanda o recoñecemento das referentes lesbianas en todas as áreas e que defenda a diversidade "como un ben común a través da educación desde a etapa infantil". "E unha segunda revolución sexual baseada no respecto, a saúde, a naturalidade de todos os corpos, o autocoñecemento", engade. Desde Avante Compostela, Cinthia Ermitas Romero tamén vindica "situar a educación sexual para persoas con vaxina no centro, porque hai moito descoñecemento" e apunta outras cuestións a pó r sobre a mesa, como a violencia intraxénero –en parellas do mesmo sexo–, "xa que ten características diferentes da de xénero e non hai lexislación", como algunhas das reclamacións do colectivo lésbico ao feminismo. Del demanda ademais a inclusión dos temas específicos do colectivo LBT –lesbianas, bisexuis e trans– en plano de igualdade, "como nós facemos parte na loita común". "Preocúpanos, porque moitas rapazas de Avante non militan nos colectivos feministas porque non se senten cómodas", recoñece.