A ameaza de macrogranxas na Limia

Se ben na actualidade o termo macrogranxa está totalmente normalizado, a denominación precisa é explotación gandeira de carácter intensivo ou industrial. Este tipo de gandaría intensiva, tamén denominada gandaría sen base territorial, obriga a unha gran concentración de animais pechados nunha nave na que apenas se poden mover e da que nunca saen. A alimentación tampouco é a idónea, o penso que se lle proporciona ao gando, soia e millo transxénico, segundo Cristóbal López, portavoz de Ecoloxistas en Acción, "está normalmente acompañado de medicamentos, analxésicos e calmantes". As consecuencias deste tipo de gandaría non inflúen unicamente nas condicións de vida dos animais, senón tamén na calidade do produto, que resulta peor, e na calidade ambiental, xa que estas macrogranxas provocan unha gran contaminación na contorna debido ás inxentes cantidades de residuos que xeran e que a terra non é capaz de asimilar. Pola contra, na gandaría de carácter extensivo, tamén denominada tradicional e familiar, dado o seu menor tamaño, o gando aliméntase do que produce a terra e esta retroaliméntase do esterco dos animais, que funciona de abono. Constitúe un ciclo pechado no que existe un equilibrio entre o que produce o gando e o que a terra é capaz de sustentar. A boa alimentación dos animais e a posibilidade de que se movan no exterior tamén permite que o produto conte cunha maior calidade. Manuel García, agricultor e activista da comarca da Limia, afirma que a produción tradicional é sustentábel no tempo dado que se relaciona de maneira positiva co medio natural. O modelo de explotación intensiva provoca que a supervivencia na industria cárnica sexa case insostíbel para as granxas tradicionais, que teñen que competir cos prezos baratos da carne de produción industrial A gandaría intensiva comezouse a implantar na Galiza nos anos 70 por influencia do modelo norteamericano, cuxa importancia foi acabando co tipo de produción agrogandeira tradicional porque non resultaba rendíbel. "A industria cárnica quere producir barato para obter un maior beneficio económico" indica García, quen engade que "a estas industrias déuselles durante anos o privilexio de externalizar os custes de produción a costa da sociedade e do medio ambiente". O modelo de explotación intensiva provoca que a supervivencia na industria cárnica sexa case insostíbel para as granxas tradicionais, que teñen que competir cos prezos baratos da carne de produción industrial. "Cando se aposta pola gandaría intensiva, a capacidade da terra queda en moi poucas mans que son donas de todo", argumenta o secretario técnico de Adega, Fins Eirexas. A competitividade non debe entenderse só en termos económicos, senón tendo en conta tamén a calidade do produto. Os problemas da gandaría intensiva na Galiza Parece que hai unha certa conciencia de que na Galiza a maior parte das explotacións gandeiras son de tipo tradicional. Se ben iso pode ser certo, se temos en conta a carga gandeira (o número de animais) comprobaremos que a realidade non é esta. Desde o punto de vista medio ambiental resulta equivalente a existencia dunha granxa de 10.000 porcos á de cinco granxas máis pequenas situadas a poucos quilómetros entre si de 2.000 cada unha; a carga gandeira continúa a ser a mesma. Segundo explica Serafín González, presidente da Sociedade Galega de Historia Natural (SGHN), "o problema comeza cando a carga gandeira por unidade agraria útil supera un determinado nivel", polo que non se refire só á presenza de macrogranxas senón "á concentración de granxas industriais" de tamaño máis pequeno nun mesmo territorio. Os trámites precisos para a apertura e mantemento das granxas son diferentes segundo a súa carga gandeira. O límite reside nos 2.000 porcos ou nos 40.000 polos; se a carga é menor, o trámite resulta sinxelo e de autorización rápida, mentres que, se é superior, é preciso un estudo de impacto medioambiental integrado. Isto provocaría que algunhas compañías entrasen na picaresca de segmentar as súas explotacións para evitar ese control máis rigoroso. Manuel García critica a pouca transparencia das consellarías competentes na materia en relación ao número de granxas de produción intensiva presentes na Galiza. A Consellaría de Medio Rural recorda que "desde o punto de vista técnico non existe unha definición de gandaría industrial" e engade que a Galiza "dista moito de contar con explotacións que se poidan asimilar a algo parecido a macrogranxas". Os datos achegados pola Consellaría indican que no país existen máis de 19.500 explotacións gandeiras que "teñen unha media de 22 animais cada unha" e só 73 desas granxas superan os 250 animais. Ademais, insisten en que desde "a Xunta defendemos as granxas con base territorial e que apostan pola sustentabilidade", a cal "está demostrada no sector bovino de carne na Galiza; así como as prácticas tradicionais dos nosos gandeiros que son moi respectuosas co medio ambiente." O procedemento común que seguen os grandes grupos da industria cárnica é funcionaren como empresas integradoras que acollen no seu interior a diversos socios. Desta forma, as compañías buscan persoas investidoras que constrúan unha nave e a doten da tecnoloxía precisa; tamén proporcionan o gando e o penso. "Quen queda fóra destas integradoras non ten posibilidades de sobrevivir, pois elas controlan os prezos", asegura García, quen engade que "a produción industrial está moi subvencionada polo goberno galego". Unha das integradoras máis relevantes na Galiza é Coren, un grupo empresarial de produción avícola e gandeira considerada unha das principais cooperativas a nivel estatal. O principal problema co que se enfronta a comarca da Limia é a contaminación das augas superficiais e subterráneas cuxos niveis de nitratos aumentaron exponencialmente nos últimos anos. O caso da comarca da Limia Un dos lugares máis afectados na Galiza pola contaminación resultante da gandaría intensiva é a comarca da Limia. Na Limia produciuse un crecemento desmesurado das granxas industrias desde o ano 89 e, desde 2007 a SGHN vén advertindo que a carga gandeira xa sobrepasa os niveis de sustentabilidade da comarca. Con todo, en ningún momento se atendeu ás demandas dos ecoloxistas e o problema foi medrando con consecuencias sobre a biodiversidade, o medio ambiente e a saúde das persoas. O principal problema co que se enfronta a comarca da Limia é a contaminación das augas superficiais e subterráneas cuxos niveis de nitratos aumentaron exponencialmente nos últimos anos. Un dos casos máis representativos é o encoro das Conchas, coñecido xa como "a sopa verde" debido á concentración de cianobacterias que producen unha toxina moi potente e daniña para a saúde, as cales proveñen dos xurros das granxas industriais localizadas na comarca que, ao produciren unha cantidade de residuos tan esaxerada, non permiten que a terra os asimile e acaban nos ríos dificultando a súa potabilidade. "Non se están xestionando os residuos de maneira adecuada; deposítanse para "abonar" as fincas cando en realidade o que fan é unha vertedura encuberta", indica Eirexas, ao que García engade que "Ourense regalóuselle a Coren, que o monopolizou todo borrando do mapa as pequenas producións que había na zona". Se ben Coren declinou facer declaracións ao respecto, remitiunos á Asociación de Empresarios, Gandeiros e Agricultoras da Limia (Adegal) cuxos membros son, maioritariamente, persoas vinculadas á integradora. Maite Joga, presidenta de Adegal, asegura que os tempos cambiaron e que a sociedade comezou a demandar algo máis que a gandaría para o autoconsumo de épocas anteriores. Joga asegura que "nunca existiu ningunha denuncia formal que prosperase" a propósito da contaminación das augas polos vertidos das granxas industriais e que "a pesar do que se di, a normativa existente no tema de residuos é realmente estrita". Ademais, opina que "se está a facer unha formulación moi alarmista de cara á poboación; se a situación fose tan grave como se nos fai ver, Sanidade xa tería adoptado medidas". Con todo, xa no ano 2011, a Confederación Hidrográfica levou a cabo unha proposta que declarase a Limia zona de augas afectadas; por outro lado a Comisión Europea denunciou o Estado español por incumprir a normativa de nitratos, algo que está a suceder na comarca da Limia. A resolución aínda non se publicou por "presións da consellaría e do sector cárnico pois, unha vez se publique, a Xunta terá que declarar a Limia como zona vulnerábel de nitratos e elaborar un plan para a redución da contaminación agrogandeira, e iso non interesa", explica García. Segundo o Instituto de Política Agrícola e Comercial, a compañía Coren sitúase no posto 17 a nivel europeo de empresas máis contaminantes, un dato que a presidenta de Adegal afirma non comprender pois sorprendentemente considéraa unha empresa "pequena". A Consellaría de Medio Rural alega que "o Goberno galego está traballando na aprobación dunha nova lei galega para regular as dexeccións gandeiras". A resposta da xustiza González indica que os principais responsábeis de que a comarca da Limia chegase a este extremo son, por unha parte, as empresas donas das granxas que deberían ter xestionado ben os seus residuos e, por outra parte, a Administración Autonómica e, en especial, as consellarías de Medio Rural e de Medio Ambiente que, como tamén comparte García, "seguen autorizando a creación e ampliación de granxas a sabendas de que hai unha carga gandeira abusiva nesta comarca que non é capaz de xestionar a cantidade de residuos que produce". Eirexas comparte que "a responsabilidade é da Administración galega polo seu desleixo" e por permitir "que o mercado se autorregulase". Ante estas acusacións, a Consellaría de Medio Rural alega que "o Goberno galego está traballando na aprobación dunha nova lei galega para regular as dexeccións gandeiras". Con todo, o Tribunal Superior de Xustiza da Galiza acaba de anular a licenza de ampliación dunha das granxas de polos de Coren en Rairiz de Veiga, na Limia, ampliación previamente aprobada pola Xunta. O recurso foi presentado pola veciñanza prexudicada. O presidente da SGHN explica que "a sentenza do tribunal é demoledora e demostra que nunca se tiveron en conta as nosas alegacións", ao que López engade que "a Xunta permite todo; o lobby de Coren pesa moito nos intereses do partido". Tamén o 18 de xaneiro o grupo Coren se viu prexudicado por unha sanción da Confederación Hidrográfica do Miño-Sil por ser responsábel dunha vertedura de xurro na parroquia de Celeirón, en Parada do Sil, producida o pasado ano; unha denuncia que a Fiscalía de Medio Ambiente de Ourense decidiu arquivar pois entendía que non consistía ningunha imprudencia ecolóxica. Unha moratoria necesaria As asociacións ecoloxistas concordan en que a medida máis urxente que se debe levar a cabo na Limia é unha moratoria inmediata, tanto da apertura de granxas novas como de ampliación das existentes. Para González esta medida tan necesaria xa non sería suficiente a día de hoxe e debería ser complementada con outro tipo de actuacións. Pola contra, a presidenta de Adegal frivoliza ao afirmar que "máis moratoria que a crise económica que está afectando ao sector non hai", polo que non a considera precisa. Cómpre con urxencia apostar pola gandaría extensiva e respectuosa co medio ambiente, que ademais produce unha carne de maior calidade e máis saudábel. Para Eirexas é primordial analizar o estado da zona e valorar a capacidade de carga gandeira máxima asumíbel polo territorio para despois poder planificar se se debe manter ou reducir esa carga gandeira; "simplemente xestionar, algo que a Xunta nunca fixo". Tamén é preciso un código de boas prácticas que sexa obrigatorio para penalizar os vertidos e outras formas de contaminación. "Coren asentouse na Limia porque había unha gran extensión agrícola ben concentrada e grandes parcelas onde poder usar os residuos das industrias cárnicas como abono, pero chegou un punto no que se superou a carga gandeira. Agora os residuos non son fertilizantes senón vertidos, por iso o código de boas prácticas é fundamental", asegura García, e engade que "mentres os políticos deste país estean só ao servizo dos grandes intereses económicos en vez de ao servizo da poboación, hai pouco que facer polo futuro da Galiza". Coren contra Manuel En 2020, Manuel García, agricultor e activista da Limia, foi denunciado por Coren por mostrar nun programa de televisión un dos camións da compañía botando xurros nun prado da comarca. A empresa pedíalle unha indemnización dun millón de euros por danos e prexuicios. "Estamos nun impasse, Coren de momento non se atreveu a seguir pero aínda ten tres anos para continuar coa demanda", comenta García, quen asegura que "intentaban calarme por ser unha voz incómoda pero produciuse o efeco contrario, a xente mobilizouse". Pola súa parte, Adegal explica que non existiu tal demanda, que todo quedou nun acto de conciliación no que García se retractou das súas palabras, unha afirmación que o propio acusado nega e asegura que durante o acto se mantivo firme na súa postura. A asociación ecoloxista Greenpeace levou a cabo unha campaña de apoio a Manuel García baixo o nome de Coren contra Manuel.