María do Carme García-Negro. A economía como suma de recursos e vontade

—A súa relación coa política como arrinca? Na Facultade de Económicas movíame cun grupo, maioritariamente de homes, situado na esquerda, sen a compoñente nacionalista que eu xa albiscaba. Cando chegaron López-Suevos e Cuqui Fraguela á facultade, atopei un tipo de persoa e unha integración posíbel nun grupo político como a Unión do Povo Galego (UPG) que cumpría todo o que eu requiría. Na miña época de estudante, falei sempre en español, porque a nosa crianza foi así na casa, e a partir do momento en que tomei esa decisión de integrarme nunha organización política que era clandestina, mudei. Era moi nova pero xa tiña unha filla que naceu en 1974 e daquela tamén “ilegalmente” me separei [sorriso]. Empecei a traballar de axudante nun departamento e con Suevos e Fraguela foise formando un grupo e ampliándose con xentes de Económicas que se proxectaba na sociedade. —Esa Facultade de Económicas colleu sona de ser un verdadeiro motor intelectual. Foi moi importante, non só polo profesorado, tamén cos alumnos que se formaron, Estudantes Revolucionarios Galegos (ERGA) foi moi importante, e esa aprendizaxe da economía en relación co país foi decisiva. —Era un alumnado universitario que empeza por primeira vez na historia a ser masivo. Reflexa moi ben a composición da sociedade galega, tanto de vilas, cidades e rural. Aquilo coincidiu con certas facilidades de acceso que se produciron, onde os rapaces e rapazas con interese contaron con medios. Foron os anos do Burgo das Nacións [residencia estudantil], dos comedores universitarios. Ese boom é en pleno franquismo. E tamén hai que pensar que no noso mundo labrego e mariñeiro considerouse que os estudos universitarios podían ser panca de ascenso social e mellor vida laboral, e se había interese dos estudantes tiñan medios aínda con sacrificios. Xa na miña promoción e nas seguintes houbo moitos que compatibilizaban traballo e estudos, algo que desapareceu. Había clases populares, pero tamén elite, non se pode negar, e tivemos contacto con xente que despois desenvolveu responsabilidades en empresas multinacionais. —O arco económico que ocupa a transición política vai desde a crise do petróleo do 73 á entrada no Mercado Común en 1986. Na Galiza o cambio económico foi brutal. Unha das colaboracións que puidemos facer os economistas foi como asesores para paliar os efectos demoledores para a clase traballadora que, antes da Constitución, supuxeron os Pactos da Moncloa. Pasabamos dunha época na que practicamente estaba prohibido o despido a un acordo que posibilitaba o despido libre sen xustificación do 5% dos cadros de persoal. Pero atopei informes nos que, alegando causa económica, podíase despedir a práctica totalidade da xente. Alegaban un xenérico “crise” e nos tribunais tiraban para adiante. Alí lembro colaborar cos compañeiros de Ferrol, apoiándome con xente da facultade, analizando balances porque non había tal causa económica. Non se conseguiu moito pero serviu para que a xente na industria se sentise un pouco amparada. —Eses pactos son de 1977, pero a crise viña de 1973. Para o franquismo, informativamente non había tal crise. Podías estar cunha inflación desbocada pero non pasaba nada. As forzas económicas esperaban acontecementos, pero oficialmente non se tomaron medidas anticrise. Moitas das industrias instaladas dependían do Instituto Nacional de Industria (INI), e podían estar practicamente sen actividade pero seguían sosténdose con cartos públicos sen admitir o contexto de crise. A desindustrialización posterior foi adiada, así viñeron logo as reconversións con deslocalización de empresas. Ás industrias de produción eléctrica que non eran públicas, como Fenosa, que lles importaba a crise, estaban rebosantes, pero as de construción naval e as conectadas con elas estaban naquela situación, a manufactureira era familiar e caían as cabezas de comarca como froita madura. —A emigración europea era moi intensa desde uns anos atrás e achegaba un certo capital. Desde os 60, co primeiro Plan de estabilización, xa se provocou unha gran vaga emigratoria, a Venezuela e especialmente a Europa. Do punto de vista de análise económica a emigración continua e o paro estrutural foron as constantes das que “gozamos” sempre na Galiza. E tamén se observou daquela o que hoxe é común, a emigración de cerebros, xente formada na universidade de Santiago con ese sacrificio persoal e social que acabou atopando traballo fóra do país. —Tiñamos un 50% de poboación agraria, o sector do mar era pequeno pero relevante, o industrial aínda cativo… Estamos arredor dunhas porcentaxes da poboación activa na industria que en termos comparados á poboación non era moi diferente ao español. O sector servizos era aínda moi pequeno, tamén na sanidade e no ensino, porque aínda tardou en aparecer o boom dos institutos en cada comarca, porque nos 60 cada provincia só tiña dous ou tres, e o resto dos servizos son cativos. O agrario tiña unha presenza esmagadora. —Un agro sen apenas desenvolvemento técnico-industrial, aínda que leite e gando xa funcionaban. Imos ver: demos de comer a todo o Estado en todos os momentos de crise. O tipo de empresa agraria mudou moito ao longo do tempo, e daquela eran explotacións pequenas, pero nalgunhas comarcas poderían terse mantido ben cunha intervención do Estado que non se produciu. En gando vacún era maior que hoxe, e abastecía os mercados interiores galego e español, e só hai que ver a evolución das fábricas dos Fernández que remataron desprazándose a Mérida. E Lugo tivo industrias de transformación relevantes, como Frigsa do INI, pero había máis. A reconversión posterior no agro foi tan dura e traumática que é unha fenda presente aínda hoxe no país e de difícil recuperación, onde cada día cae unha explotación agraria, máis de 370 anuais. É indefendíbel que coa cantidade de recursos a baixo custo para ter estabulado libremente o gando esteamos así por falta de planificación galega. —Un argumento daqueles anos contra posicións políticas nacionalistas, era dicir que “no agro sobra xente, está sobredimensionado”. Hai un asunto de filosofía da economía: cando alguén di, con presunta base científica, que sobra xente, o que digo é que o primeiro que sobra é o que asegura iso. A economía ten que buscar medios técnicos, económicos, de capital e organización para que a xente que vive dunha maneira poida cambiar a outro modelo compatíbel con seguir vivindo. Porque se o destino é emigrar ou desaparecer nada bo se fixo en política económica. O agro sufriu a “obriga” de mudar a raza rubia pola frisoa, un control fundamentalista das feiras e os controis sanitarios para que desaparecese de golpe todo o que significaba o modelo anterior, non se levou a cabo eficazmente unha concentración parcelaria, na que levan décadas… O dimensionamento das explotacións, a alternativa de traballos intraexplotación agro-gandeira para ter unha saída propia, a busca de organización e intermediación en industria e comercialización que se pode facer non se fixo. Houbo obsesión por rematar cos mercados comarcais. Aquí en Santiago unha histeria inspectora para que a verdura tivese un rexistro de non sei que… no mesmo ano ías a Londres, a Harrods, e había un queixo que poñía “queixo francés de leite sen pasteurizar”, había xa posibilidades de facer o mesmo que despois se fixo na Unión Europea, dos “acordos profesionais”, nos que un órgano público admite a declaración a honra de que segue o proceso sanitario. A histeria de ser primeiros en todo, mentres Francia ou Italia mantiñan os seus mercados, non era política económica, era improvisación permanente cun modelo suicida para o presente e o futuro. Outros sectores, como o do mar, tiveron unha capacidade impresionante para reconstruírse e, coa súa acción, ser capaces de superar as imposicións da Política Pesqueira comunitaria (PCP). O agro no foi capaz. —Naqueles anos lembro sisudos debates sobre se había ou non burguesía galega, pero na pesca si houbo cabeza e capital para avanzar, no agro non? O 50% da poboación activa estaba no agro, pero a posibilidade de unión deses pequenos capitais nalgo con entidade propia non existía. Os Fernández, cando montan os seus centro de transformación de vacún, un deles lévano a Mérida, procuraron a posibilidade mellor, pero o resto un país pode conseguilo con tempo, cunha evolución propia, ou cunha dirección organizativa pública. O Estado moitas veces só fai o papel de aunar vontades e obrigar a dirixirse por un camiño, pero hai que ter esa proposta. E aquí só houbo vontade de destruír. PSOE e PP nunca tiveron vontade de planificación económica para unha nación como a nosa, e no propio Estado hoxe podemos dicir con todos os datos na man que foron as multinacionais as que dixeron o que había que facer e así o fixeron. —A negociación coa Unión Europea foi mala para a Galiza. Tan mala como a inexistente política económica do PP. É o mesmo criterio, que emigran os mozos? Que emigren; que se despoboa o mundo rural? Que se despoboe; que fecha o pequeno comercio? Que feche… Eles tómano como un dato sen máis, inevitábel. A velocidade coa que se desmontou a estrutura agraria foi de vertixe e hoxe pode ser de goteo, pero para o futuro do país é desastrosa. —E un devalo demográfico que responde tamén a esa situación económica. Teño un artigo así titulado, “Non é a demografía, é a economía”. Enfrontarse á natalidade hoxe é ben diferente á resposta dos anos 70, non tanto pola realidade material como polas expectativas que ten a xente. A nós non se nos ocorría daquela que tiñamos que ter traballo desde o primeiro día e gañar o mesmo que ao final da vida laboral, e mercar decontado un piso. Ías de vagar e mesmo compartías vivenda. Non digo con iso que non haxa dereito a iso, senón que as expectativas eran distintas. A economía nosa leva provocando caída de poboación en termos sangrantes desde os anos 40, non é un fenómeno recente. O que sucede é que estamos no punto mínimo en que non hai capacidade de reposición de poboación. É superábel? Si. En economía e demografía todo é superábel e reversíbel con políticas activas de economía que muden as expectativas e xeren o entusiasmo da xente para vivir no seu país. Do que non está fóra a propia política da lingua, porque todo está relacionado. —É citada como especialista na economía do complexo mar-pesca, onde a capacidade de facer fronte aos problemas e medrar vence innumerábeis dificultades. Por que aí si se fai? Sempre uso unha frase dun economista, Albert Hirschman, para o estudo dos procesos de desenvolvemento económico. El analiza todo: organización social, cultura, nivel de cultura oficial a respecto das titulacións, a cantidade de capital que hai, os recursos dispoñíbeis, o papel do Estado… e despois de todo remata un libro dicindo “ao final encetar o camiño histórico dun bo crecemento económico e de mellora é un problema de vontade”. Ten que haber un pulso de querer facer para logralo. Non chegas ao 100%, non temos a mesma frota que no 1986, pero non deixamos de medrar nin de ter presenza como sector pesqueiro en toda Europa. E pasamos de ser os derradeiros da fila a case ter un lobby na Unión Europea. Que houbo polo medio? Hai capital, man de obra cualificada, hai recursos e se faltan, invéntanse, porque a conserva vive do atún que se importa, por exemplo, e temos as primeiras conserveiras de Europa. É un fenómeno impresionante. E houbo vontade de facer: unha capacidade de unión, de organización e de asociación admirábel, poñendo por riba os intereses colectivos dos particulares, unha serie de factores que conformaron ese círculo virtuoso. E tamén que os consumidores fomos proactivos para non querer suprimir da dieta o peixe. Segue habendo vontade no mercado de querer consumir o peixe de calidade que comercializamos nós. Noutros sectores aínda non se alcanzou a dimensión e o éxito, falta tempo, máis vontade e organización.