O seu mestre Pereira, grandes vultos do Partido Galeguista como Otero Pedraio e Bóveda, as xentes da xeración do Seminario de Estudos Galegos, camaradas seus como Manolo Caamaño, Valentín Arias ou Marios Orxales... Que teñen en común todas estas persoas que recolle no seu último libro?
Teñen en común que con todas elas mantiven amizade, mesmo fraternidade e camaradaxe. Tamén compartín clandestinidade con algún deles no PSG e outros son mestres dos que na miña xeración recibimos a herdanza, o facho, do nacionalismo. Esta serie de retratos literarios non está pensada para facer un libro, pois escribinos cando mos pedían. Pensaba que eran ducia e pico, pero eran máis, e faltan todos os dos oitenta ou comezos dos noventa, que non están gardados no computador: Fermín Penzol, Cribeiro, Reimundo Patiño, Avilés de Taramancos... Faltan moitas persoas, mesmo coas que tiven máis relación. Na escolma non hai un nesgo determinado. Crin que ía resultar un “tocho” e que non habería quen o vendese, pero en Laiovento animáronme. Ao enfermar Aurichu [a súa compañeira], no outono, deixei o libro e retomeino en abril, cando todo se resolveu favorabelmente. Os que quedan, se cadra, máis adiante e xa con calma, podo recuperalos. Habería que ir ás publicacións orixinais para picalas.
Un dos retratos é o de Paco del Riego, unha persoa dunha xeración anterior á súa pero con quen mantivo moita relación e partillou militancia política clandestina. Que destacaría do home a quen se lle dedica o Día das Letras Galegas de 2023?
Paco del Riego era unha personalidade extraordinaria. Era un home absolutamente entregado á causa do nacionalismo e foi do núcleo dos que empezaron a reorganización do PG durante a Segunda Guerra Mundial, a partir de Stalingrado -sempre se nos fala do desembarco de Normandía, mais o curso da Segunda Guerra Mundial onde muda é en Stalingrado-. Ademais, era un home cunha erudición extraordinaria. A súa biblioteca, incorporada á Fundación Penzol, era extraordinaria. Foi un dos artífices primordiais de Galaxia. A tríade de quen traballaban en Galaxia acotío era moi curiosa: Xaime Illa, Ramón Piñeiro e Paco del Riego. Illa era o grande imaxinativo, tiña moitas iniciativas, un home con moita xenerosidade, pero desorganizado; Ramón Piñeiro era o cerebro que dirixía a liña editorial e política e Paco era, como eu digo, o operario, o home disciplinado que estaba ao pé do canón e traballaba todos os días. Paco era nacionalista e Piñeiro non.
Con Paco, convivo cando veño de Madrid, unha vez exilian o catedrático co que estaba traballando na miña tese doutoral. Son os anos en que estou en Vigo, do 63 ao 69 e a miña relación con Paco era cotiá, cunha unha fraternidade absoluta. Paco dicíame a min: a diferenza entre Ramón e mais eu é que eu son un optimista nato e el o contrario. “Eu son nacionalista, Ramón é galeguista e federalista”, dicía. Piñeiro tiña a visión de Galiza como unha comunidade de cultura, nos termos de Otto Bauer. En cambio, o que son as teses propias do nacionalismo, desde a época das Irmandades, da Asemblea de Lugo, e do que foi o Partido Galeguista e do Estatuto [do 36], non. El apostaría por un esquema federal do Estado, como máximo. Paco, en cambio, era nacionalista e un home dunha entrega absoluta. Era absolutamente exemplar.
A publicación deste novo volume coincide co 50 aniversario do remate d’O atraso económico da Galiza. Se hoxe volvese escribir este libro, que teses mudaría?
Revisei todo o esquema epistemolóxico e metodolóxico no ano 82-83, porque O atraso está escrito baixo o franquismo, está escrito con censura, con autocensura. É un libro sobre economía, que trata a patoloxía socioeconómica da Galiza e defende que Galiza é unha colonia, aínda que poña colonia interior ou colonia interna do Estado español. Collo teses sobre o colonialismo interno que non son marxistas, senón de Pablo González Casanova, mais no transfondo é un esquema marxista porque está tratado co artellamento dos distintos segmentos da formación social galega, en termos do que son os diferentes modos de produción. Formulo que hai un espazo precapitalista, a Galiza campesiña e mariñeira, que ademais era demograficamente maioritaria, e o sector do capitalismo e estabelezo unha relación dialéctica entre os dous. A tese de que a Galiza é unha colonia sígoa mantendo.
Precisamente, quería preguntarlle por iso, se segue mantendo que Galiza é unha colonia.
Por suposto. É máis. Nos últimos quince anos, polo menos, prodúcese recrúase a síndrome colonial na Galiza. A síndrome colonial non só afecta a base económica da sociedade, non significa só que nos exploten os recursos e que haxa unha detracción do excedente económico -tanto monetarizado en forma de aforros ou de recursos primarios-, nin afecta só en termos políticos, de que non teñas soberanía política, senón que afecta tamén no plano superestrutural, como o ideolóxico e o cultural. Non hai máis que ver que despois de 40 anos de Goberno autónomo, cun Estatuto onde se di que o galego é o idioma propio -e se é cooficial co español é porque o español é o idioma do Estado e por iso é cooficial na Galiza-, que teña que ser a cidadanía organizada, como por exemplo A Mesa, a que siga a loitar para que se normalice, porque non está normalizado o uso do idioma... E que neste país os medios de comunicación estean case todos os máis importantes en español...
Unha colonia non é só pola cuestión económica. Agora isto transformouse no espolio descarado e na destrución dos contidos das potestades atribuídas polo Estatuto en réxime de autonomía, e xa non digo soberanía. Desde que entran a funcionar os Gobernos de Feixoo, faise un baleirado dos contidos das potestades e competencias atribuídas polo Estatuto á Xunta e ao Parlamento. É un puro espolio e, por tanto, non está vixente o Estatuto. E, noutros casos, aínda que estea formalmente vixente, cargáronse a realidade para a que é aplicábel. Poño por caso a competencia exclusiva no plano financeiro, que era a regulación das entidades de crédito de tipo cooperativo, as caixas. Non hai. Esa foi a gran trampa de Feixoo e compañía, en colaboración co Mafo [Miguel Ángel Ordóñez] de merda, que tiña que estar procesado. Ese si que practicou a secesión. Era un gobernador do Banco de España que traballaba para os intereses da banca en vez de traballar para o Goberno do Estado.
O Estado español é un Estado falido. Cando se fala das cloacas, é unha redundancia porque o Estado mesmo é a cloaca. Un Estado onde a cúpula do poder xudicial é golpista, onde se poden pasar polos collóns a Constitución, onde o Consello Xeral do Poder Xudicial e o Supremo levan todos os anos que levan sen renovarse e non pasa nada... Iso non pode pasar nun Estado democrático. Ti colles a Constitución, sobre todo o título primeiro, que é fundamental para dereitos, liberdades e obrigas dos cidadáns, lelos un por un e están baleiros de contido. Ningún está en vigor: nin o que se refire á xustiza, que ten que ser gratuíta para todos, nin o que se refire ás relacións laborais, á planificación económica, ao sistema tributario... a nada.
Utilízanse as institucións para subvertelas, para pólas ao servizo dos intereses das oligarquías da UE e da plutocracia, xa non só española, senón a transnacional e, por tanto, isto convértese nun espolio sistemático. O idioma resulta que ten que estar defendido pola xente; os eólicos, cando vén un Goberno bipartito onde está o BNG e se empeza a mudar o decreto para que se abra á participación dos concellos e chega o PP e o bota abaixo, o Superior dita sentenza dicindo que iso é unha barbaridade e non pasa nada... A min que me digan que isto non é unha colonia.
Por isto que me conta, mantén que Galiza está hoxe “moito peor” que hai corenta anos, como escribiu recentemente nun artigo publicado en Nós Diario.
Absolutamente. A autonomía comeza no 81. Os de menos de 60 anos non participaron nin na Constitución, nin no Estatuto nin en nada diso. Atoparon algo que estaba feito. Quedamos poucos e poucas de 80 e tantos anos e que contamos como era a Galiza. Cando un di con toda crueza, moi esquematicamente, que isto que está pasando daquela non ocorría e que estamos peor, non teñen referencias para sabelo. Como non teñen referencias para saber en que consiste unha ditadura e o réxime franquista, porque non se informou a xente. O pacto de silencio foi terrorífico. Hai un proceso de eliminación da memoria histórica e de censura e todo iso e máis elementos, que son análogos ao que pasou na República de Weimar, en Alemaña, dáse o caldo de cultivo para a fascistización do PP e para a aparición explícita de Vox. O problema non son as barbaridades que di Vox, senón que se houbese unha cultura democrática na cidadanía, non poderían sacar máis do 5%. O PP fixo moi ben aquí o traballo de Vox, pero enmarcado doutra maneira.
Dáse un proceso de extinción do pobo galego entendido como tal e isto só o resolve unha revolución cívica, que virá.
Voltando ao que dicía: dáse un proceso de extinción do pobo galego entendido como tal e isto só o resolve unha revolución cívica, que virá. Non sei se chegará a tempo, pero virá, porque a historia non é liñal. Eu non o verei. Pensabamos que o veriamos nos 70, despois, a finais do século XX e cometemos erros brutais que tamén contribuíron, como perder de vista o horizonte do proceso estratéxico de liberación nacional, o norte que marcaba o compás. O nacionalismo organizado converteuse nunha forza nominal e verbalmente nacionalista e soberanista, pero dunha práctica autonomista. Compara os discursos destes anos co que eu dicía nos 90. Era un discurso moi inclusivo, nada dogmático, nada de dicir “nós somos os guapos”, “Galiza somos nós”... e, ao mesmo tempo, era moi asequíbel para a xente porque trataba dos problemas concretos, do fondo dos problemas, estabas en todos os combates, a pé de obra. Era moi radical a mensaxe. Estabas sempre.
A finais dos noventa, eu vía que estaba nunha contradición moi fodida porque a partir do 97 o BNG é a segunda forza política no Parlamento e temos opción de gobernar a Xunta, pero eu son portavoz nacional, é dicir, o portavoz do proxecto estratéxico do BNG, un proceso de liberación nacional, e por outra parte son o candidato á Presidencia da Xunta, no marco da constitución e do Estatuto de autonomía. E lembro que Mario López Rico, que levaba comunicación e propaganda, dicíame “Xose, tes que ter un discurso de presidente”, e eu dicía, “non, teño que ter discurso de portavoz do BNG, o que si, seis meses antes das eleccións estou disposto a facer un discurso de presidente”. Pero estaba nunha situación fodida. Cada vez tiñamos máis compromisos nas institucións do réxime: en 1999 gobernamos en cinco das sete cidades e en tres delas con Alcaldía, temos un escano en Europa -Camilo sempre fixo un discurso soberanista, mesmo no campo idiomático-, e cada vez estamos máis collidos. Eu que coño fago? Dábame de conta de que había que disociar dous roles, como o PNV, as decisións tómaas a Dirección pero o lehendakari non vota.
O BNG tivo tamén ese período de bicefalia.
Eu propuxen na Dirección, alá polo 99-2000, con algúns compañeiros do núcleo, fundamentalmente os da UPG, que había que facer algo. Mais resulta que aproveitaron para sacarme do medio. Diso mellor non falar, non me gusta falar das cuestións internas. O importante é pensar no que cómpre facer e saber cousas que pasaron para evitar volver caer en erros.
Volvendo ao que estabamos, Galiza está moito peor. Demograficamente, en canto á magnitude e á dinámica, ao hábitat, á desertización... E tamén financeiramente, a metade dos aforros galegos, das contas correntes, estaban nas caixas, que xuridicamente non eran S.A. e non podían repartir dividendos. Os beneficios que tiñan chamábanse excedentes e o destino tiña que ser a obra social ou a ampliación de capital. Tampouco existen. A banca de titularidade galega desapareceu. Dos conglomerados do grupo Barrié, Fernández, Coren... que queda diso? Que empresa ten a domiciliación social en Galiza? Logo dise que non temos capacidade financeira. É un país acéfalo economicamente e non o era hai 40 anos. Se é acéfalo economicamente e politicamente porque utilizan o poder contra o país, que máis queres? É unha condena.
A guerra volveu ao corazón de Europa. Que está en xogo no conflito armado en Ucraína? Que hai que reclamarlle á esquerda?
O que está en xogo é se o proxecto europeo, se o proxecto histórico europeo, é a Europa que vai desde a Fisterra nosa aos Urais ou se é un conglomerado de Estados satélite da hexemonía ianqui e aí están gañando o pulso os norteamericanos e están embarcando a UE nun belicismo suicida. Isto dá lugar a que sexan os socialdemócratas os que practican a inquisición, porque é un sistema inquisitorial. Ao grandísimo director de orquestra Valery Guérguiyev, que mantivo a orquestra do Teatro Mariinski en Leningrado, o Ballet Kirov nos anos máis duros de Ielstin, que fixo un labor extraordinario en Francia e foi contratado posteriormente pola London Simphony, que era director dunha das dúas orquestras sinfónicas de Munich... Cando estalou a guerra, ao saber que era amigo de Putin, exixíronlle que fixese declaracións contra o seu país, dixo que non e botárono. Cando foi a guerra do Iraq, coas mentiras das armas de destrución masiva, esixíuselle a algún director de orquestra occidental que fixese algunha denuncia contra a OTAN ou o Pentágono? E cando foi o de Iugoslavia?
A esquerda non existe máis que na sociedade. Nas institucións políticas, apenas existe. Hai fenómenos que son esperanzadores, como o que acaba de pasar en Francia, coa Fronte de Gauche, que seguín moito porque coñecín a Mélenchon en Atenas en 2007. Non hai neste momento en Europa un fenómeno como o Foro de Copenhague da primavera de 2013. Provocan un conflito análogo á guerra fría dentro de Europa, a pesar dos esforzos dos Gobernos de Rusia, desde Gorbachov, e malia os compromisos de non ampliar a OTAN alén da Alemaña do Leste... Ía agardar Putin a que lle puxesen un mísil a 50 quilómetrosde Moscova? A reacción de Rusia é de autodefensa, que non resolve nada e agrava o conflito, pero realmente non lle quedou outra.
Non hai garantías legais fronte a unha deriva golpista como a da maxistratura.
Países de tradición socialdemócrata como Suecia ou Finlandia entregan os kurdos para que Erdogan levante o veto e poidan entrar na OTAN... Fan o mesmo que acabamos de facer nós cos saharauís, e o que levan facendo cos palestinos... Que carallo de Europa é esa? Iso non é Europa, son os gringos. Explícallo ti á xente! Xa che din que es de Putin, pero hai que ter a coraxe de dicilo. Non existe pluralismo de prensa, non hai liberdade de prensa. O pluralismo de prensa liquidouse na transición. Coa esquerda social que existía no tardofranquismo, como é posíbel que non nacese ningún xornal do proletariado? Da clase obreira? Por que non se aprobou unha lei do libelo? Non hai garantías legais fronte a unha deriva golpista como a da maxistratura. E aí é onde eu enlazo coa república de Weimar. Explicábao moi ben Tony Domenech en A eclipse da fraternidade. A constitución de Weimar deseña os poderes de maneira que o xudicial está aí pairando libremente, independente do poder executivo e lexislativo. Non se depurou a maxistratura, nin a Policía nin o Exército. E aquí aconteceu o mesmo, por iso estamos como estamos. As cousas teñen a súa explicación sempre.
Atopámonos ante unha nova crise cuxos síntomas son a alza dos prezos, a perda de poder adquisitivo, a caída real dos salarios... Como explica o actual momento económico?
En 2008 hai unha crise no propio sentido da palabra, unha crise financeira. A metáfora que eu utilicei daquela foi un infarto de miocardio no corazón do sistema circulatorio da Bolsa de Wall Street. Esa é a crise e en vez de pórlle remedio culpando os responsábeis desa barbaridade, e defender os cidadáns, o poder político, empezando polo americano, debrúzase diante da plutocracia financeira, de maneira que salva os grandes bancos e fode a xente. Isto faise en todos os países do centro do sistema, dentro do Imperio. A consecuencia é a aplicación das políticas neoliberais e o que se empeza é unha gran depresión. O crack do 29 é a crise e a gran depresión é a dos anos 30. E cando se sae da gran depresión? Coa guerra mundial. Da gran depresión non se sae porque se fai todo o contrario do que se ten que facer. Explícao moi ben Varoufakis. A pandemia agrava as consecuencias da gran depresión e lévanse a cabo políticas socialdemócratas para facerlle fronte a esa gran catástrofe, pero son parches. Por exemplo, como podes explicar á xente sen que pense que estás tolo que cando hai unha traxedia humana, con millóns e millóns de mortes, como nunha peste, as vacinas sexan o remedio co que os grandes complexos quimiofarmacéuticos fan un gran negocio e que polo tanto o capital fai un gran negocio? A traxedia humana convértese nun gran negocio para ese consorcio, como a guerra para o complexo militar industrial norteamericano. Entón entramos nunha nova fase da gran depresión, non saímos delas.
As medidas de paliativos adoptadas fundamentalmente pola ministra de Traballo son caralludas para o capital: agora subides salarios, eu provoco inflación. O capital queda como moi dialogante porque acepta a suba do salario mínimo, as regulacións de emprego temporais, “son moi demócrata, pero agora saco eu o sacho”.
Estamos a un ano dos vindeiros comicios estatais, a maioría das sondaxes colocan na Moncloa a Feixoo. Como ve a conxuntura política?
Iso é moito preguntar. As enquisas non son tal cousa. Non se fan para explorar, senón para practicar o condutismo. Se ti sementas na cidadanía, que non ten outros medios de informarse pola súa conta nin o nivel de coñecementos culturais en política suficientes, e logo preguntas, naturalmente o resultado xa sabes cal vai ser, é como o dos canciños de Paulov. Eu non me fío das enquisas, mais si hai un feito e unha explicación: o réxime está podre, todo está podre: as grandes institucións, o poder xudicial, a Casa Real, e boa parte da chamada clase política está podre tamén. Feixoo que é? É un fascista tartufo, en termos propios nosos é un cipaio. As colonias producen cipaios. É tan facha como Pablo Casado e os grandes medios non o van desenmascarar porque son os que xogan ao seu favor. Os medios coma vós teñen unha capacidade limitada porque xa sabemos que a cidadanía que se nutre da información dos medios convencionais non o fai dos alternativos. E hoxe por hoxe, sobre todo a nivel televisión, teñen moita máis influencia. Hai unha cidadanía contaminada polo “estupefaciente” que lle chamaba Castelao, as institucións que tiñan que pór orde practican a sedición e a esquerda social está desmobilizada, porque a que empezou a mobilizarse pondo en cuestión o propio réxime, a revolución cívica, que empezou nos 90 e que seguiu nos 2000 e na que Galiza foi pioneira co Nunca Máis, que acabou nas rúas, en 2016, e que acabou defraudada desmobilízase. Hoxe a esquerda social máis activa carece de voz nas Cortes porque os que a representaban antes hoxe están intentando facer cousas dentro dun goberno que ten unha cantidade de ataduras impresionante. Para min é unha incógnita o que pode pasar. Non me atrevo a facer un prognóstico.
Ve unha alternativa ao PP para 2024?
Si, vexo. Potencialmente hai unha alternativa. Hai unha alternativa, o BNG está en condicións de ser unha alternativa, mais o problema está en que por unha parte é moi difícil en Galiza que o BNG sobarde o PSOE nunhas eleccións ao Parlamento, nunhas eleccións nas que se decida quen ten o poder na Xunta. Se non se fan parvadas e se traballa con intelixencia, cabe esa posibilidade, pero hai unha falta de conexión do BNG coa esquerda non nacionalista que pode ser aliada do nacionalismo fronte ao PP. O que está clarísimo é que nunha situación de gran depresión os dous eixos de contradición basculan. Na Galiza, hai un eixo de contradición: esquerda-dereita, clases traballadores-capital, clases populares-oligarquía, pero hai outro eixo que é a contradición nacional Galiza-Estado.
O nacionalismo de esquerdas, que na Galiza sempre o foi porque non houbo de dereitas, ten que xogar con esas dúas contradicións. Cando estás na situación de grave crise, a contradición dominante é a de esquerda-dereita, iso foi o que eu vin en 2012, por iso lancei a mensaxe da fronte ampla. Cando lanzo a proposta en verán de 2012, se o BNG en vez de dicir “non queremos saber nada” di “imos falar”, seríamos hexemónicos dentro da coalición e Feixoo perdería as eleccións. Para min iso de que nacionalismo e españolismo é unha fronteira insalvábel non é certo. É unha fronteira porque quen non asume Galiza como suxeito político non entende a cuestión, pero pode ser un aliado. O fracaso é cando non o consegues a nivel de Estado, como pasou nestes últimos anos. Foi un fracaso de En Marea. Foi un fracaso, sobre todo, por cadros políticos, non pola xente de base. Foi un fracaso polo comportamento de Pablo Iglesias, de Yolanda Díaz e de Tone Gómez-Reino, e de xente de aquí, por estupideces, por falta de clarividencia.
O que se xoga é que a esquerda sexa capaz de chegar ao acordo de que o principal inimigo é o PP e entón estabelecer unhas pautas de xogo que non son ir necesariamente xuntos nunha coalición, pero si que a xente perciba que poidan entenderse e non para facer un acordo de Goberno, senón para facer un proxecto alternativo, que é o que nunca se fixo. En 2005 non había un proxecto alternativo, o único que se fixo foi un reparto de consellarías. E iso a xente percíbeo enseguida. Para min a chave está aí. Oxalá funcione. Desde logo, danse todas as condicións obxectivas para que o PP perda a maioría no Parlamento.
Hai que darlle luz á xente do común. A xente do común non ve. A min ségueme abordando a xente, pero por que? E por que no meu eido fixeron o contrario? Por que eu era un perigo para o proxecto do BNG? Porque Beiras non é controlábel? Ese é proxecto político? Non é unha cuestión de persoas, senón de amosar que hai un proxecto.
Cando en 2012 dixen nun mitin en Lugo que estaban a matar xente, Mario López Rico dixo “o Beiras xa se cargou a campaña” e foi todo o contrario.
A esquerda só pode gobernar se ten o exército mobilizado, e o exército é a infantería, a esquerda social. Non podes gobernar metido nas institucións e dicindo á xente “tranquilos, que estamos facendo cousas”. Cando non podes facer algo, tes que dicir, “isto non o puidemos facer e os responsábeis son este e este”. É necesaria unha estratexia revolucionaria, e non falo da maoísta nin da bolxevique, é outra cousa, é entender que ti non es máis que o portavoz e o axente da cidadanía, que realmente é a que necesita ser protagonista. Iso é o que define o político de esquerdas. Pero é moi perigoso. A Olof Palme custoulle a vida, e a Lubumba antes.
Eu desexo que na Galiza o BNG e as posíbeis forzas alternativas boten dunha puñeteira vez eses usurpadores homicidas, porque están matando xente todos os días. Cando en 2012 dixen nun mitin en Lugo que estaban a matar xente, Mario López Rico dixo “o Beiras xa se cargou a campaña” e foi todo o contrario. Á xente tes que dicirlle a verdade, o que non podes é facer demagoxia, e non podes dicir algo para o que non teñas credibilidade. Tes que ter claro, se es dirixente de esquerda, que o que menos che importa é o teu cargo. Fraga chegou a dicir que eu sería o próximo presidente da Galiza, o tipo estaba xa un pouco gagá, e non se fiaba dos seus. Eu pensaba, se son presidente durarei de seis meses a un ano pero procurarei facer cousas que tarden cinco ou seis decenios en desaparecer. Cando o bipartito, tiñan que ter entrado como os exploradores da selva co machete, e non foron capaces.
