Transición ecolóxica para quen?

Cando suceden certo tipo de protestas, como as protestas contra o prezo dos combustibles por unha parte do sector do transporte ou as protestas dunha parte dos agricultores polos requirimentos ambientais da UE, non podo evitar pensar que se trata dun exemplo moi claro de protesta ambiental. Non se tratan, evidentemente, de protestas ecoloxistas, pero sen dúbida son conflitos que xorden como resposta as consecuencias da crise ecolóxica. Non debería sorprendernos. É esperable que sucedan con máis frecuencia e, se queremos ter un debate público eficaz sobre a transición ecolóxica, debemos ter algo que pensar e dicir ante este tipo de protestas que confrontan o modelo de crecemento industrial cos efectos da crise ecolóxica. Política ambiental Noutro plano, aínda que con similitudes claras, cando leo os discursos da extrema dereita sobre a cuestión ambiental (das extremas dereitas da UE, de Trump ou Milei) tampouco podo evitar pensar que non se trata de mero negacionismo, senón que alí hai todo un programa político de transición ecolóxica. A crise ambiental e o cambio climático non poden entenderse correctamente con imaxes da fin do mundo ao estilo de Don't Look Up, senón desde a xestión dunha escaseza crecente. Nos discursos, programas e práctica política da extrema dereita o que se atopa é unha aposta por unha transición inxusta vestida de negacionismo. Unha aposta na que as vidas das mulleres, dos sectores máis desfavorecidos do mundo rico e os países pobres valen menos. E unha aposta nas que a sustentabilidade queda supeditada ao incremento das desigualdades. A forza do reclamo de xustiza social segue a ser un elemento central a pesar da erosión do Estado do benestar Mais cabería preguntarse, e isto é solo media broma, se a día de hoxe hai outro proxecto político para a transición ecolóxica. O certo é que o discurso da extrema dereita se abre paso e contamina os febles consensos construídos arredor da loita contra o quecemento global. As respostas ante as protestas son un bo exemplo. Que a resposta dos ministros de agricultura da UE ante as protestas da agricultura industrial sexa propor a redución das esixencias medioambientais amosa que o proxecto europeo fai augas neste asunto. E non é que o Pacto Verde Europeo sexa unha resposta suficiente ante os retos da crise ecolóxica. Pero si supón unha oportunidade, no sector agrario, de feito, a primeira oportunidade de ter un debate público real sobre o modelo de transición. A volta atrás é moi mal sinal no contexto dunhas eleccións europeas nas que o avance da extrema dereita é un perigo real. O silencio máis rechamante para min do discurso dos principais partidos europeos (e en parte tamén da esquerda) é a relación entre transición ecolóxica e desigualdades, especialmente tendo en conta que a diminución das desigualdades formou parte central do proxecto europeo desde o consenso de posguerra. É certo que esta diminución se conseguiu nun contexto de crecemento desmesurado do consumo de recursos (a gran aceleración), que incrementou os impactos ambientais e que se se logrou a diminución das desigualdades nos países ricos foi a costa do crecemento das desigualdades nos países pobres. Pero tamén é verdade que a forza do reclamo de xustiza social segue a ser un elemento central a pesar da erosión do Estado do benestar. Xustiza social A Unión Europea fixo bastantes cousas ben nos últimos anos en cuestións ambientais. Conseguiu frear o crecemento do consumo de materiais, reducir as emisións e implementar unha lexislación ambiental significativa. Pero o esforzo non foi suficiente e non conseguiu reducir as desigualdades. Con distinta intensidade as desigualdades internas foron crecendo tras a idade de ouro do crecemento na maioría dos países ricos, nalgúns a partir das crises do petróleo (por exemplo Gran Bretaña, Italia e EEUU) e noutros con máis forza despois da crise de 2008 (o caso de España). A maiores disto, boa parte do éxito en materia ambiental logrouse grazas a externalizar os impactos cara a fóra da Unión Europea. A presión sobre os recursos propios diminuíu, pero incrementouse a pegada material desprazando as actividades de máis impacto cara terceiros países. Mentres, as políticas de transición foron deseñadas sen cuestionar o modelo de mercado desregulado saído da revolución conservadora dos anos 80, poñendo o foco na mellora da eficiencia e non nas eivas do sistema económico. Pero calquera estratexia que queira ser efectiva e que teña esperanzas de construír un discurso alternativo ao da extrema dereita debe atender a un programa que faga compatible a sustentabilidade coa xustiza social, tanto dentro como fóra de Europa.