Etapas do desenvolvemento económico

A publicación a principios da década dos 60 do século pasado do libro do economista americano W.W. Rostow titulado como este artigo levaba por subtítulo Un manifesto non comunista. Era toda unha declaración de intencións do autor: o seu interese principal era contribuír a definir o camiño que deberían seguir os países daquela subdesenvolvidos para alcanzar os altos niveis de vida comúns en moitas das sociedades occidentais. Un camiño diferente ao que propuñan as correntes marxistas ou máis estruturalistas, unha senda de desenvolvemento económico afastado das influencias na Unión Soviética. As etapas do crecemento económico partían do modelo de éxito do Reino Unido, da análise do proceso histórico que conduciu os británicos a ocupar unha posición dominante no contexto da economía mundial. Os territorios partían dunha sociedade tradicional, caracterizada por un predominio das actividades primarias, un baixo progreso tecnolóxico e unha baixa esperanza de vida, e deambulaban por unhas fases sucesivas que as preparaban para o despegue, primeiro para o avance dalgunhas industrias no mundo urbano moi intensivas en traballo, despois provocando a consolidación dun mercado interno que desemboca nun incremento das escalas da produción baixo o paraugas do mercado mundial. Este proceso, acompañado de cambios institucionais no ámbito dos mercados financeiros e, sobre todo, amparado nunhas regras comerciais e financeiras internacionais vinculadas co sistema monetario internacional e co FMI, levaría as sociedades á madurez e a acordos sobre comercio internacional. Despois dunha fase de maduración, na que as economías se diversifican e a produtividade segue a crecer, as sociedades chegarían ao consumo en masa, etapa na que predominarían as industrias de alto contido tecnolóxico e a cidadanía accedería masivamente a bens de consumo duradeiro. Chegar a esta última fase significaría ser beneficiados cos máis altos estándares de calidade de vida. Crecemento irrepetíbel A teoría das etapas soaba ben daquela e aínda hoxe segue a ser unha das receitas principais que tanto desde as institucións internacionais como desde os principais centros de investigación e coñecemento das ciencias económicas se seguen a defender para promover o desenvolvemento económico dos territorios subdesenvolvidos ou, para usar a súa propia linguaxe, as "economías en desenvolvemento". O fracaso deste modelo é bastante evidente. Usando datos do Banco Mundial para 2020: o PIB por persoa é de 40.000 e 760 dólares; a esperanza de vida ao nacer, de 80 e 63 anos; a gasto en saúde destinan o 15% e o 5% do PIB; case o 100% e apenas o 57% usan servizos básico de auga potábel; case o 100% e o 31% das persoas usan servizos básicos de saneamento; datos respectivos para países de altos e baixos ingresos. E poderiamos seguir, mostrando como 60 anos de desenvolvemento capitalista non permitiu en moitos casos nin chegar ao despegue que promulgaba Rostow e segue a defender o FMI e os think tank do pensamento dominante. O consumo en masa levounos a superar límites ambientais como a perda de biodiversidade Dúas derivadas principais. A primeira é directa, sae desde as entrañas do mesmo modelo. Non sons razóns cuantitativas as que explican este tremendo e triste fracaso do sistema dominante. Ao cadro final chegouse incluso despois de décadas de crecemento económico maior nas economías "en desenvolvemento" que nas occidentais. Son razóns cualitativas. As condicións estruturais que permitiron avanzar a estas economías das que derivaron o seu éxito económico, e que habería que repetir, non se deron nunca máis. Onde están os mercados para "colonizar" que estiveron na base do auxe das economías europeas? Onde os mercados con menor nivel de desenvolvemento tecnolóxico para colocar as novas producións dos países que se queren desenvolver? Acaso non mudaron as normas do comercio internacional e as regras financeiras? Non é o "consumo en masa" un ben posición? É dicir, o noso nivel de consumo masivo non depende de que outros non o teñan? A segunda derivada require unhas lentes novas, que abofé non usaría Rostow e que son depreciadas polos mestres daqueles think tank: hai que considerar os valores ambientais e sociais, non podemos apostar todo aos por si só inválidos criterios económicos. Isto levaríanos, lévanos a algúns, a afirmar que o desenvolvemento dos países ricos é irrepetíbel, non é o camiño para terceiros. O noso consumo en masa levounos a superar varios límites ambientais, como a perda de biodiversidade e a contaminación masiva dos océanos ou as crecentes emisións de CO2. Sirva para finalizar esta entrega a resposta de M. Gandhi á pregunta de se o modelo británico era útil para seu país: "Se para lograr a súa prosperidade o Reino Unido necesitou a metade dos recursos deste planeta, cantos planetas necesitaría a India para lograr o desenvolvemento?".