Manuel Reimóndez Portela, un médico de aldea en escena: a vida do facultativo salta ao teatro na Estrada

O médico dos pobres. Así coñecía na Estrada a Manuel Reimóndez Portela, o autor do libro de relatos Un médico na aldea, que Santiago Cortegoso vén de adaptar á escena e de estrear en Braga, dentro do programa do festival Convergências, que visa a pór en contacto as culturas galega e portuguesa. O espectáculo que dirixe Cortegoso xunta a Escola Municipal de Artes Escénicas da Estrada e a agrupación Tequexetéldere nun musical que recupera a obra de Reimóndez Portela e trae de novo á actualidade unha figura descoñecida -fóra da Estrada- para o gran público. "O proxecto naceu antes da pandemia, por unha invitación que me fixo o Concello da Estrada, co que eu xa colabarara noutras ocasións", relata Cortegoso en conversa con Nós Diario. "O material de partida era este libro de relatos, Un médico na aldea, que é unha obra absolutamente marabillosa, un auténtico tratado de antropoloxía realizado por alguén que coñecía á perfección o mundo rural da Galiza". Efectivamente, Reimóndez Portela, renunciou a unha brillante carreira na Universidade de Santiago -gañara por oposición a praza de alumno interno de Patoloxía Médica e, xa co título, exercera un par de anos como profesor axudante de Clases Prácticas de Anatomía- para exercer como médico no rural de onde procedía. Nado na Estrada en 1916, emigrou de neno á Habana, e regresou en 1932 para estudar Medicina, aínda que tivo que interromper os seus estudos despois do golpe de Estado de 1936 e retomalos unha vez rematado o conflito. Un médico na aldea compendia o coñecemento que adquiriu no exercicio da súa profesión sobre o campesiñado galego de mediado o século XX: a cultura material e inmaterial, os medos e esperanzas, as solidariedades e desconfianzas van desfilando pola spáxinas dun libro ateigado de episodios singulares extraídos da súa propia experiencia como médico. 'O dragón de ouro': Sarabela subverte os códigos do teatro da man de Roland Schimmelpfennig O médico e a sociedade "Ese alcume que lle apuxeron, o médico do pobres, proviña da súa entrega ao oficio. A Estrada é un concello moi grande, con cincuenta e unha parroquias e máis de cincocentos lugares, que non dubidaba en percorrer para atender os seus pacientes na circunstancia que fose, primeiro a cabalo e depois en moto. E moi expresivo cando, por exemplo, describe como ten que se desprazar a cabalo, nunha noite de inverno, para atender un parto", explica o autor e director do espectáculo. "E o que describe é unha realidade terríbel, un mundo completamente esquecido, con xente que vive nunhas condicións de pobreza máis propias do século XIX que de mediados do XX. El mesmo ten que loitar o indescriptíbel para que lle leven até a consulta a luz eléctrica. O único co que contaba cando comezou a traballar na Estrada era o seu maletín de médico rural". Para lograr resumir todo o panorama descrito por Reimóndez Portela, Cortegoso enfía unha historia na que unha médica moza que obtén o seu primeiro traballo como médica de familia nunha aldea próxima, vai visitar o vello galeno esporeada por todo o que escoita falar sobre el e el cóntalle a súa experiencia. "Era unha forma de crear unha liña narrativa que resumise o anecdotario do libro e que incluíse tamén as profundas reflexións sobre o traballo do médico, sobre o papel que debe xogar na sociedade en que vive e sobre o mundo da Galiza rural da altura. O espectáculo, que sufriu algunha demora por mor da pandemia, foi, mentres tanto medrando de dimensión. "Primeiro incorporouse a agrupación Tequexetéldere, o que o converteu nun musical. E despois apareceu a oportunidade de integrar á ilustradora Rosa de Cabanas, que debuxa en directo, nunha tablet, durante a función, e os seus deseños proxéctanse no fondo. Ao final quedounos un espectáculo no que participan unhas cincuenta persoas". Á función do festival Convergências, en Braga, que serviu como preestrea, seguirán outras dúas, no Teatro Principal da Estrada, os vindeiros días 2 e 3 de marzo, para as que xa case non quedan entradas. "Reimóndez Portela era un home moi querido, precisamente por esa dimensión humana coa que exerceu a medicina na Estrada. Pero ademais, sempre tivo esa querenza humanista que o transformou nunha personalidade respectada". Reimóndez Portela integrouse no mundo daquel galeguismo que abrollou ao final da ditadura arredor de Antonio Rosón, o primeiro presidente dunha Xunta de Galiza aínda preautonómica, e o seu prestixio levou a Rosón a situalo na presidencia da comisión que redactou o Estatuto dos Dezaseis, no que participaban personalidades tan diferentes como Pablo González Mariñas, Víctor Manuel Vázquez Portomeñe, Pablo Padín, Anxo Guerreiro ou Camilo Nogueira. Posteriormente, presentouse ás eleccións municipais de 1983, na candidatura de Coalición Popular, e exerceu de alcalde da vila desde ese ano até 1987. A maiores era un home culto e namorado da pedra: das fontes, dos cruceiros, dos pazos... E escribiu varios libros nos que estuda e divulga o patrimonio disperso polo seu concello, como Cruceiros e cruces do nordeste da Provincia de Pontevedra (1985), A Estrada rural (1990), El Camino de Santiago por el sudeste (1993) . O que non se di: O teatro documental de Chévere A obra que se poderá ver na Estrada esta fin de semana ten data de caducidade. "É moi difícil que poida xirar, porque hai que mobilizar a moita xente", recoñece Cortegoso. "Pero non descarto que poida haber algunha representación máis na Estrada, porque as entradas están vendéndose a un ritmo moi alto e, probabelmente, o cariño que se lle ten na Estrada ao protagonista, vai facer que quede moita xente ás portas". Un dos autores de maior prestixio Santiago Cortegoso (Moaña, 1976) é un dos dramaturgos de máis prestixio da súa xeración. É autor dalgúns dos textos máis premiados e representados dos últimos anos (Hamster, 0,7% Molotov, O furancho, Raclette, Casa O'Rei, A charca de Ulises...). Entre outros premios recibiu o María Casares por Pequenos Actos Pseudorrevolucionarios, Raclette e Invisibles, adaptación da novela homónima de Montse Fajardo. Desde 2010, dirixe Ibuprofeno Teatro, fundada en 2010, xunto á actriz e directora Marián Bañobre.