Desmontando Clifford Geertz en Sabucedo (A Estrada)

O día en que Susana Rois me comunicou a data da entrega da miña colaboración do mes de marzo, ese día tamén lin na prensa sobre a oposición da xente de Sabucedo (A Estrada) á colocación de parques eólicos en terreos nos que as súas bestas levan pastando desde hai séculos. Esta nova levoume a un libro que quedara amoreado xunto a outros, agardando poder ter máis lecer ou máis ánimo para lelo. Shaving the Beasts. Wild Horses and ritual in Spain é o traballo dun antropólogo norteamericano, John Hartigan, da Universidade de Texas en Austin, sobre a rapa e a vida das bestas bravas nos montes de Sabucedo. Este autor reflicte aquí un crecente interese pola investigación etnográfica centrada nos animais, como que o etnográfico vai máis alá do estritamente humano e esténdese a outras especies, tamén sociais. Neste estudo, os cabalos son o obxecto central por medio da observación directa, mesturando perspectivas etólogas para ampliar os límites da etnografía tradicional e elaborar unha etnografía multiespecies. O autor avisa que a dimensión humana do ritual da rapa merece atención, pero o tema da súa monografía está centrado na experiencia dos cabalos e o seu paso polo curro. Aínda que a etnografía estuda os seres humanos, hai agora un interese por tratar tamén cos non humanos, especialmente os mamíferos que se enredan nas nosas vidas e identidades. Partimos así da idea de que os mamíferos teñen cultura, entendendo esta como un sistema compartido de comportamento específico de grupo, atravesado por xeracións de aprendizaxe social. Hai agora un interese por tratar tamén na etnografía cos non humanos Así, as bestas son tratadas como suxeitos sociais e non como representacións ou símbolos de asuntos da sociedade humana. Con esta idea, o autor inverte a tese clásica desenvolta por Clifford Geertz ao describir a pelexa de galos en Balí como unha representación dunha cultura, que aínda que eran os galos os que se pelexaban para o antropólogo eran os balineses. As regras no monte Acompañado primeiro de dúas persoas, da enxeñeira de montes Laura Lagos e do etólogo Víctor Ros, despois por unha persoa de Sabucedo e, tamén, algúns días só, o autor pasou un tempo observando as mandas de cabalos no monte para tratar de entender a súa estrutura e organización social, a súa interacción, e logo ver como esta estrutura aguanta durante o "calvario" da rapa. Asegura que no monte as regras de conduta son mantidas, mais non é así na desorientación que causa a frenética trasfega do curro e prodúcese violencia ao se encontrar animais de distintas mandas. Así, puido identificar destacadas bestas en cada manda e rastrealas no caos de encerralas con centos doutras; tamén demostrar que os cabalos son animais cun complexo medio de comunicación. Observa os movementos e xestos dos animais dentro da manda. O comezo dun movemento, dunha camiñada, pode non ser direccional, senón relacional, para asegurar o espazo e a distancia. As múltiples variedades de xestos xeran límites sociais e rangos para crear estabilidade e evitar conflitos. Froito desta observación, afirma que as eguas están máis involucradas en manter a orde social dentro da manda que os garañóns. Ao igual que os humanos, as mandas de cabalos existen nun mundo de encontros sociais e teñen un agudo sentido da distancia social, manobrando para manter a proximidade cos outros que os favorecen e intentando eliminar os que non. A estrutura da manda colapsa durante o "traumático shock" da rapa, mais emerxe gradualmente unha vez que esta remata. Na rapa négaselles ás bestas a capacidade de manobrar. Bestas bravas e etnografía Para Clifford Geertz a etnografía era unha fiestra para interpretar a cultura humana. Para Hartigan con este traballo quer comprender a sociedade equina e mostrar que tamén son obxectos dignos de estudo etnográfico. O del non é a "descrición densa", pero está feita desde un achegamento vívido, polo que axuda a entender o comportamento animal e as relacións destes cos seres humanos. O autor, sentado no curro o día da rapa, imaxina a Clifford Geertz ao seu lado dicíndolle: "Isto non é etnografía" e, sobre a resposta violenta dos animais, que é "un concepto platónico de odio". Hartigan pensa que as bestas non o ven así. Non deixemos os montes sen bestas bravas. Forman parte dun xeito de relación histórica dos galegos e galegas con estes animais e co territorio; tamén que outras formas de economía son posibles e o monte non ardería tanto. Na miña infancia había bestas no monte e camposas. Agora só eucaliptos e aeroxeradores.