Cando eu era pequena no Campo do Balón, na Fernal, nese lugar entre Mosende e Santa Comba, Ribadelouro (Tui), o 21 de novembro celebrábase a festividade da Nosa Señora Pica-o-Porco, unha festa á que fun co meu tío Sergio, comín un chourizo asado e teño memoria do fumo e de negar coa cabeza cando me ofrecían viño e de ter que me apoiar no dito: Non bebo viño. Véxome, non tan pequena coma o chan, e moi enfadada, por me ter ofrecido unha cunca que andaba de boca en boca. A partir do día da festa comezaba a matanza do porco. Para nós, polo San Martiño, trompos ao camiño.
Novembro era un mes que nos aprendía moito, a visita ao cemiterio no Día de Defuntos, xogar e correr entre as tumbas, aínda quedaban de terra, aprendíanos a convivir coa morte e co almanaque que nos dicía que ese día comiamos peros cocidos en viño tinto e castañas tamén cocidas, que peliscabamos na véspera, mentres escoitabamos as palabras máxicas: funcho e nébeda. Na matanza do porco recibiamos a nosa grande lección de anatomía, recoñeciamos o que tiña aquel corpo grande e aberto no interior, que así como el o tiña tamén o tiñamos nós. Cóntoche todo isto, Luísa, non para falarche das mudanzas desde daquel onte ao hoxe, fágoo para lembrar que, daquela, a xente sabia de idade falaba do que cambiara o mundo e da infancia. A modernidade entraba de moitos xeitos tamén na Aldea dos Pés Xuntos, do cemiterio, coas luciñas de electricidade que substituían ás que se prendían en aceite.
Hoxe xa pouca xente debe lembrar a Nosa Señora Pica-o-Porco, nunca lle vin a cara, nin sei se a tivo retratada, tampouco se lle ofrece viño á rapazada pequena, as luces seguen acesas na cera ou bailando nunha tona de aceite e o frío que non é o que era non asegura que sexa o mellor para as carnes e non sei se se espichará algún porco na parroquia. Segue existindo o verán de San Martiño e estase a falar de Galiza como dunha especie de refuxio para o cambio climático, que seica se vai vivir ben, sen abafar da calor e con auga suficiente, que se promete o paraíso e que hai quen fala de mercar terras que van ter moito valor e que o que agora é solo rústico vai pasar a urbanizábel, coa de xente que vai vir de todas partes. Seica xa hai anos que se mercan terra en Irlanda para convertela en zona vinícola.
Para a contorna do Instituto de Estudos Agrarios Mártires de Sobredo (IEAMSo) novembro é ese Campo dos Mártires da parroquia de Guillarei, a memoria que temos que transmitir, un deber que nos tocou de e no corazón. Hai 101 anos ocorreu o suceso: a concentración agrarista que se negaba a pagar o foro, as balas dos mauser e a morte de Candida, Venancio e Joaquín. En 1986 o movemento social e a veciñanza rozaron as silveiras e fixeron a primeira ofrenda floral no monumento esnaquizado, dinamitado no 36, que se restaurou e inaugurou o 6 de novembro de 1988. Desde entón alí imos para honrar a dignidade e xustiza de quen morreu e dixo: a terra é de quen a traballa. Alí, estaremos o domingo 26, pola terra e pola memoria de quen nos aprende en novembro en Sobredo que ser pobo é necesario. O orador será o tudense Elias Torres Feijó.
Sei, Villalta, que che gustaría esa procesión laica, ese acto en que a memoria do tempo, a través da humidade da terra, nos entra polos pés e anda o corpo todo. Sobredo é o lugar en que floreceu unha rosa.
