Pode, polo fresquío aínda dos feitos, que a historia máis recente, a historia do presente, se conte mellor dun xeito menos “académico” ou menos “tradicional”, como un relato máis coloquial de algo vivido e non percibido aínda como herdanza transmitida interxeneracionalmente.
Isto é o que fai o esteirán Lito García Lago en Pasou o que pasou (Doce estampas dos oitenta). Este xeito de contar a historia pode parecer un achegamento menos denso e de documentación máis feble, pero non deixa de ser serio e argumentado, pois aquí hai anos de traballo, de mergullarse na documentación dos partidos políticos e hemerotecas, mais sobre todo na oral, de moitas horas de entrevistas aos homes, porque senón todos si o 99% eran homes os que estaban na liña de flotación dos feitos que aquí se relatan. Feitos que van desde as primeiras eleccións autonómicas até a chegada de Manuel Fraga desfilando diante dos gaiteiros, pasando pola cuestión da capitalidade, da expulsión dos tres deputados do Bloque-PSG, da moción de censura ao goberno de Albor, do despido do comité de empresa de Alcoa e a defensa que non fai daquela a Xunta, e aquí non pasa nada. Todo o contrario, sáese a explicar as incomprensibles e prexudiciais decisións do goberno central.
Ao longo de todo libro está a presenza transversal da figura de Barreiro Rivas. Auxe e caída. E, de cando en vez, aparece o fume do cigarro de Mariano Rajoy que oculta a súa ineficacia, por exemplo na moción de censura contra Albor. Estamos nos alicerces da Autonomía.
Algúns destes feitos non están exentos de intriga e navalladas, semellando máis propios dunha corte absolutista que dunha sociedade democrática: intriga e falta de proxectos políticos serios, de activación dunha presenza política galega que, en cita de Carlos Mella, os dirixentes políticos non “o fan porque non queren, por complexo de inferioridade que fai que acaben subordinados ao poder alleo”. Mais dese pasado temos este presente.
Tempos de incerteza e non saber ou non querer facer por unha clase política, mais tamén tempos de mobilización cidadá que, como no caso da foxa atlántica, calou a idea de agresión externa e abandono de defensa polos poderes públicos, algo que se volverá repetir co Prestige.
Se o xeito de relatar pode ter varias formas, tamén a elección dos feitos que sustentan o relato poderían ser diversos. No libro navegan varias historias polo mar e poderíamos coller un barco para contar a nosa historia presente. Historias que navegan no Xurelo, no Casón, no Prestige, ou no catamarán no que os obreiros de Ascon saíron en navegación de protesta pola ría (non tiña nome ese barco?). Historias de fracasos e impotencias dun país que non ten peso porque non ten control político para poder resolver os seus problemas. De aí que no prólogo Suso de Toro diga que o libro conta as consecuencias da nosa debilidade nacional á hora de ocupar e xestionar as institucións autonómicas. Así, di, a nosa autonomía é un mal entendido.
“Aquí pasou o que pasou”. Moitos lembrarán ao deputado Iglesias Corral por esta frase, outros recordarano tamén pola súa posición para prolongar a situación señorial dos caseiros de Berdoias. Unha frase para resumir un tempo e un xeito de facer política que, volvendo outra vez a Suso de Toro, só é posible nun país incívico.
Un libro para repensar uns feitos próximos no tempo, algúns vividos directamente, que vale para activar a memoria inmediata e non situámonos nunha terra baleira, nepantla. Memoria para poder seguir adiante. E o que se repite sempre: hai que contar a historia para aprender e non caer nos mesmos erros. Mais sempre aboian.
