Vai xa para un lustro, Andrea Jamardo encargoume que escribise a biografía dunha muller relevante para o teatro galego. O nome de Dorotea Bárcena saíu inmediatamente.
De Bárcena eu só sabía que era un dos nomes que aparecía sempre ao falar da profesionalización do teatro en Galicia e que era "a sogra dos Tonechos". Non é moito para empezar pero Diego, o seu fillo, proporcionoume xenerosamente todo o material necesario, incluído o descubrimento dunha autobiografía deliciosa na que Dorotea se conta a si propia ata 1977: Unha vida en furgoneta. Unha alfaia. Ao lela axiña se me apareceu diante unha persoa culta, intelixente e valente. Unha muller que, antes sequera da morte do ditador, abandonou esa praza segura de mestra para se lanzar á aventura dun teatro no que os seus devotos practicantes pasaban fame (pero fame da de verdade, da que é quen de desanimar á máis entusiasta) e aos que as autoridades non dubidaban en lles aplicar a infame Lei de Vagos y Maleantes. En definitiva, unha muller oposta a ese personaxe televisivo que nos derradeiros anos da súa vida a fixo máis coñecida para o público.
Escribo isto porque, agora que van xa uns meses da publicación da biografía, vou recibindo as primeiras reaccións e unha das cousas que máis repiten as lectoras é que tampouco elas sabían nada da intensa vida de Dorotea Bárcena fóra dese esquemático papel de sogra repunanta na TVG. Malia que a propia Dorotea manifestou en varias ocasións estar agradecida a este personaxe pola presenza e o recoñecemento que lle granxeou entre o público e a telo defendido sempre con total profesionalidade, resúltame difícil entender como para a cultura galega Bárcena chegou a verse reducida á sogra dos Tonechos, esa Amadora accesoria e inzada de lugares comúns, deseñada na infame tradición do escarnio da vella gorda.
A sona de Amadora acabou por facerlle sombra á longa traxectoria dunha pioneira da escena profesional deste país da que non se pode prescindir sen cometer unha inxustiza cando se fala da construción do teatro galego; unha dotadísima actriz que traballou incansablemente dentro e fóra de Galicia, man a man con figuras como Núria Espert, Ángela Molina ou Mario Gas, entre outras; e unha feminista declarada que se dedicou, segundo ela mesma, a "escribir papeis para mulleres [...] de todas as idades e con todos os corpos" .
Poderiamos falar agora da voracidade dunha televisión que engule materiais e profesionais dignísimos e os regurxita en forma de contidos chocalleiros e frívolos para a anestesia das espectadoras, mais paréceme que non é o único factor que actúa nesta invisibilización da figura de Bárcena.
Desde o momento no que en 1987 iniciou unha andaina nova e independente coa súa compañía, Teatro da Lúa, Dorotea Bárcena viuse relegada á periferia dunha escena galega que ela contribuíra a levantar a pulso e que, á vez, recoñecía e proporcionaba mecos aos seus compañeiros varóns:
"Comigo suceden cousas estrañas. Digamos que noutra faceta que non sexa a de actriz
estou sempre baixo sospeita: como dramaturga, como directora, como creadora."
Non quero pecar de suspicaz, mais fáiseme turbio que esta versatilidade que nos creadores homes se celebra con toda a pompa e reverencia, pasase sen pena nin gloria nunha artista como Bárcena.
"Eu tiven durante moitos anos un discurso feminino. Esa foi unha das razóns polas que me varearon fortísimo ao longo do tempo. Sufrín marxinación nas subvencións, nas actuacións, pero iso tamén foi un acicate para min.
[...]
Son unha histórica deste país, o teatro profesional existe entre outras cousas porque eu estaba alí e contribuín a que nacera, e nunca tiven a consideración que teñen os meus compañeiros dinosauros masculinos."
Calquera diría que os logros non pesan o mesmo cando se trata dunha muller e, sobre todo, cando se trata de mulleres que reúnen algunhas ou todas as características dela: teatreira, gorda, antifascista, feminista e lesbiana. Incómoda.
Ata aí podiamos chegar, deberon pensar algúns señores.
