As veces un séntese especialmente perplexo e impotente cando se reaviva a conciencia dalgunha carencia, erro ou merma colectiva que non damos superado. Un deses erros é a emigración. Unha constante da nosa historia contemporánea, que se nos aparece como unha fatalidade que non paga a pena esconxurar. É como se formase parte dunha tradición que non pode nen debe pórse en cuestión. Porén, foi, e é, en boa maneira un tema recorrente na nosa tradición literaria, artística e política, precisamente por causa do que significa como doloroso fracaso, como renuncia ao progreso colectivo. É curioso que Castelao, que reunía a condición de artista, emigrante e home politicamente comprometido con Galiza, con preocupación central pola cuestión, sen negar que a causa do fenómeno estaba nas necesidades económicas, sinalase tamén outros aditivos que el chamou, inicialmente, metafísicos, unha tradición remota de pobo camiñante, estar e non estar na terra, andar e andar fóra dela e logo devolverlle o corpo. Aborrecía como se aproveitaba España do traballo dos nosos emigrantes na emigración americana, sen que fósemos correspondidos nas nosas aspiracións. Constatou o triunfo ou a derrota dos nosos paisanos, nunca a súa felicidade. Sen dúbida era o maior erro histórico que cometemos como pobo, co agravante de estar alimentado polos que, volvendo ou sen volver, falaban de prosperidades que agochaban fracasos reais. Tamén por quen vivía aquí de forma parasitaria grazas a esa diáspora que nos arruína. Observando a Galiza actual é fácil comprobar como a emigración causou merma no noso potencial económico, na nosa enerxía social, no noso pulo creativo. Galiza despréndese da súa xente moza, que serían axentes e garantes de riqueza. Debilitados na nosa demografía, seguimos enviando carne humana para a exportación, por empregarmos a expresión de Castelao. Hoxe as circunstancias sociais, económicas e políticas de Galiza alimentan a proclividade a marchar perante as dificultades. Hai tamén unha condición mental, a actitude que mantemos respecto do propio país, tamén na mocidade con estudos e preparación, que busca con certa naturalidade, como algo normal, esa saída.
Hai pouco vin Lunana, un filme feito en Bután, país da dimensións de Suíza, 800.000 habitantes, Himalaia, entre a India e a China. O seu idioma é o dzonghka, embora o inglés sexa de aprendizado obrigado na escola e vehicular nalgunhas materias. É unha sociedade agraria, con importancia progresiva do turismo, con criterios de sustentabilidade, intención de modernización contando cos avances dixitais e mellora dos niveis de educación e benestar. O filme, en principio, é unha visión benevolente, bonita, ecoloxista e conmovedora da aldea máis apartada do país, pobre pero digna, de hábitos e costumes tradicionais. Chega a ela un mozo graduado para atender a escola, obrigado legalmente. Este mozo, de actitude indolente, obsesionado co móbil, devoto da música anglosaxoa e da guitarra, cantante en inglés por devoción, totalmente indiferente senón desprezativo da aboa coa que convivía na capital por representar o vello e tradicional, irá mudando en contacto cos nenos e nenas da escola, que o adoran, e os seus familiares, que lle ofrecen o pouco que teñen. Acabado o tempo da súa permanencia marchará da aldea, para cumprir o seu soño: emigrar a Australia para triunfar como cantante. O final dálle ao filme un sentido máis fondo e radical. Nun pub de Sidney aparece cantando en inglés. Ninguén mira para el, ninguén atende, ninguén escoita. Para no medio da canción. O dono recrimínao: págoche para cantares. Silencio. Pasa un minuto. Comeza a entoar a canción tradicional en dzonghka, que aprendera cos nenos e nenas de Lunana. Rostro triste, serenidade e firmeza. Sen dúbida, a despedida, para regresar ao seu país.
